Złamanie Collesa - co to jest, diagnostyka, leczenie i rehabilitacja

Charakterystyka i mechanizm złamania Collesa

Złamanie Collesa stanowi około 17,5% wszystkich złamań u dorosłych i należy do najczęściej występujących urazów kończyny górnej. Nazwa pochodzi od irlandzkiego chirurga Abrahama Collesa, który jako pierwszy opisał ten rodzaj złamania w 1814 roku. Uraz ten dotyka głównie osoby starsze, ze szczególnym wskazaniem na kobiety po 65. roku życia, u których ryzyko złamania jest trzykrotnie wyższe niż u mężczyzn w tym samym wieku. Związane jest to przede wszystkim ze zmniejszoną gęstością kości spowodowaną osteoporozą pomenopauzalną. U osób młodszych złamanie Collesa występuje najczęściej w wyniku urazów wysokoenergetycznych, takich jak wypadki komunikacyjne czy sportowe. W klasyfikacji ICD-10 złamanie to oznaczone jest kodem S52.5.

Anatomicznie nasada dalsza kości promieniowej ulega charakterystycznemu złamaniu z przemieszczeniem odłamu dystalnego ku tyłowi i w kierunku promieniowym. Ta cecha jest kluczowa dla rozpoznania złamania Collesa i odróżnienia go od innych typów złamań nadgarstka. Przemieszczenie odłamu jest skutkiem działania siły na wyprostowaną rękę w momencie upadku, co prowadzi do tyłowego odgięcia fragmentu kości. W obrazie klinicznym obserwuje się widelcowate zniekształcenie nadgarstka, które jest wynikiem zmiany położenia odłamu kostnego. Przemieszczenie ku tyłowi fragmentu dalszego kości promieniowej powoduje charakterystyczną deformację przypominającą widelec. Złamaniu często towarzyszy również uszkodzenie wyrostka rylcowatego kości łokciowej, co dodatkowo komplikuje obraz urazu. Kość promieniowa zawsze stanowi główny element przenoszący obciążenia mechaniczne w obrębie nadgarstka, dlatego jej złamanie znacząco zaburza biomechanikę całego stawu.

Złamanie Collesa należy odróżnić od złamania Smitha, które charakteryzuje się przeciwnym kierunkiem przemieszczenia odłamu – do przodu (dłoniowo). Podczas gdy złamanie Collesa powstaje najczęściej w wyniku upadku na wyprostowaną rękę, złamanie Smitha jest rezultatem urazu z upadkiem na rękę zgiętą dłoniowo. Złamanie nadgarstka z przemieszczeniem może również obejmować inne struktury – złamanie trójkątne (die-punch), złamanie Bartona (brzegu grzbietowego lub dłoniowego) czy złamanie wyrostka rylcowatego kości promieniowej. Mechanizm urazu determinuje typ złamania – wysokoenergetyczne urazy mogą prowadzić do złamań wieloodłamowych, podczas gdy urazy niskoenergetyczne, zwłaszcza u osób z osteoporozą, częściej skutkują prostymi złamaniami z przemieszczeniem. Właściwa diagnostyka różnicowa jest kluczowa dla wyboru optymalnej metody leczenia, która zminimalizuje ryzyko powikłań i zapewni najlepsze rezultaty funkcjonalne.

Mechanizm urazu przy złamaniu Collesa polega najczęściej na upadku na wyprostowaną rękę z odgięciem grzbietowym nadgarstka. W momencie kontaktu dłoni z podłożem, siła przenoszona przez kość promieniową przekracza jej wytrzymałość mechaniczną, powodując złamanie w najsłabszym miejscu – nasadzie dalszej. Najczęściej do takich urazów dochodzi podczas poślizgnięcia na lodzie lub śliskiej nawierzchni, kiedy instynktownie wystawiamy rękę do przodu, aby zamortyzować upadek. Podobny mechanizm występuje przy upadku podczas jazdy na rowerze, gdy amortyzujemy upadek rękami. Również potknięcie na chodniku i gwałtowny upadek może skutkować takim złamaniem. Znaczenie ma także pozycja ręki w momencie urazu – przy nadgarstku odgiętym grzbietowo pod kątem około 40-90 stopni, siła przenosi się na nasadę dalszą kości promieniowej, powodując jej złamanie. Częstość tego mechanizmu urazu sprawia, że złamanie Collesa najczęściej występuje u osób aktywnych, narażonych na upadki.

• Osteoporoza znacząco zwiększa ryzyko złamania Collesa, szczególnie u kobiet po menopauzie.
• Wiek powyżej 65 lat wiąże się z osłabieniem struktury kostnej i większą podatnością na urazy.
• Płeć żeńska predysponuje do złamań z powodu mniejszej gęstości kości po menopauzie.
• Osteoporoza a złamanie Collesa stanowi główną zależność przyczynowo-skutkową u osób starszych.
• Aktywności zwiększające ryzyko upadku, jak jazda na rolkach czy łyżwach, podnoszą zagrożenie złamaniem.
• Warunki atmosferyczne, szczególnie oblodzenie chodników zimą, sprzyjają urazom nadgarstka.
• Czynniki genetyczne wpływające na jakość tkanki kostnej mogą predysponować do złamań.

Grupa	Czynnik ryzyka	Mechanizm
Kobiety po menopauzie	Zmniejszona gęstość kości	Spadek estrogenów prowadzi do osteoporozy
Sportowcy	Narażenie na upadki	Sporty kontaktowe i dynamiczne zwiększają ryzyko urazów
Dzieci	Niedojrzały układ kostny	Kości w fazie wzrostu są bardziej podatne na urazy
Chorzy na osteoporozę	Osłabiona struktura kości	Beleczki kostne są cieńsze i mniej wytrzymałe

Profilaktyka złamań w grupach ryzyka polega na suplementacji wapnia i witaminy D, regularnej aktywności fizycznej wzmacniającej kości oraz zabezpieczeniu otoczenia przed potencjalnymi upadkami. Szczególnie ważne jest leczenie osteoporozy i stosowanie odpowiedniej ochrony podczas aktywności sportowych.

Objawy i diagnostyka złamania Collesa

Objawy złamania Collesa pojawiają się natychmiast po urazie i są dość charakterystyczne. Pacjent odczuwa ostry ból w okolicy nadgarstka, który nasila się przy ruchu oraz przy próbie obciążenia kończyny. Obrzęk rozwija się szybko, najczęściej w ciągu kilkunastu minut od urazu, obejmując okolicę nadgarstka i często rozprzestrzeniając się na przedramię i rękę. Bolesność przy dotyku miejsca urazu jest wyraźna, a pacjent instynktownie chroni kończynę, unikając jakichkolwiek ruchów. Może wystąpić również zasinienie skóry wynikające z uszkodzenia naczyń krwionośnych w okolicy złamania. W przypadku dużego przemieszczenia odłamów widoczna jest deformacja nadgarstka. Pierwsza pomoc polega na unieruchomieniu kończyny w pozycji fizjologicznej, zastosowaniu zimnego okładu w celu zmniejszenia obrzęku oraz pilnym transporcie poszkodowanego do szpitala.

Charakterystyczną cechą złamania nadgarstka z przemieszczeniem typu Collesa jest deformacja przypominająca widelec lub bagnet. Wynika ona z przemieszczenia dalszego fragmentu kości promieniowej ku tyłowi i promieniowo względem osi przedramienia. Taka deformacja zwykle jest widoczna na pierwszy rzut oka, szczególnie gdy porównamy obie kończyny. W cięższych przypadkach deformacja może być bardzo wyraźna, z odłamem przemieszczonym o kilka milimetrów lub nawet centymetrów. Natomiast przy złamaniach z minimalnym przemieszczeniem deformacja może być subtelna, widoczna jedynie przy dokładnej ocenie konturów nadgarstka. Stopień deformacji zwykle koreluje z ciężkością urazu – przy urazach niskoenergetycznych, zwłaszcza u osób starszych z osteoporozą, przemieszczenie może być niewielkie, podczas gdy przy urazach wysokoenergetycznych deformacja jest zazwyczaj bardziej nasilona. Mechanizm powstawania tej charakterystycznej deformacji związany jest z kierunkiem działania siły urazu oraz strukturą anatomiczną nasady dalszej kości promieniowej.

Konsekwencją zlamanie collesa jest znaczne ograniczenie funkcji ręki. Pacjent zwykle nie jest w stanie wykonywać podstawowych czynności manipulacyjnych, takich jak chwytanie przedmiotów, przekręcanie kluczy czy zapinanie guzików. Trudności sprawiają nawet proste czynności życia codziennego, jak mycie się czy przygotowywanie posiłków. Ograniczenie funkcji wynika nie tylko z bólu, ale także z mechanicznego blokowania ruchu przez przemieszczone odłamy kostne. Ścięgna prostowników przebiegające przez kanały kostne na grzbietowej powierzchni kości promieniowej mogą mieć ograniczoną ruchomość z powodu zmienionej anatomii. Podobnie ścięgna zginaczy po stronie dłoniowej mogą być uciskane lub napinane przez odłamy kostne. Utrata funkcji może dotyczyć zarówno ruchów nadgarstka (zgięcie dłoniowe, zgięcie grzbietowe, odwiedzenie promieniowe, odwiedzenie łokciowe), jak i ruchów palców oraz rotacji przedramienia (nawracanie i odwracanie). Stopień upośledzenia funkcji może być różny – od niewielkiego ograniczenia przy złamaniach stabilnych, do całkowitej niezdolności do użytkowania ręki przy złamaniach niestabilnych z dużym przemieszczeniem.

W niektórych przypadkach złamania Collesa mogą wystąpić powikłania po złamaniu nadgarstka w postaci zaburzeń neurologicznych i naczyniowych. Najczęściej dochodzi do uszkodzenia lub ucisku nerwu pośrodkowego, co objawia się drętwieniem, mrowieniem lub osłabieniem czucia w obszarze unerwianym przez ten nerw – kciuku, palcu wskazującym, środkowym i połowie palca serdecznego. Rzadziej występuje uszkodzenie nerwu łokciowego, powodujące zaburzenia czucia w małym palcu i przyśrodkowej części palca serdecznego. Mechanizm powstawania tych zaburzeń związany jest z bezpośrednim urazem nerwów przez odłamy kostne lub z rozwijającym się obrzękiem i krwiakiem, które uciskają struktury nerwowe w wąskich przestrzeniach anatomicznych. Narastający ból, zasinienie palców, utrata czucia czy osłabienie siły mięśniowej wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej, gdyż mogą świadczyć o rozwijającym się zespole przedziału powięziowego lub uszkodzeniu naczyń krwionośnych, co stanowi zagrożenie dla żywotności tkanek.

Diagnostyka złamania Collesa rozpoczyna się od dokładnego badania fizykalnego, które jest pierwszym i niezbędnym etapem rozpoznania. Lekarz przeprowadza oglądanie kończyny, oceniając obecność obrzęku, zasinienia i deformacji. Następnie wykonuje ostrożną palpację, badając bolesność, trzeszczenia kostne i stabilność kości. Ocena ruchomości nadgarstka, choć ograniczona przez ból, pozwala określić stopień upośledzenia funkcji. Ważnym elementem jest porównanie z drugą kończyną, co umożliwia precyzyjniejszą ocenę obecności i stopnia deformacji. W badaniu należy również ocenić stan naczyniowo-nerwowy kończyny, sprawdzając tętno na tętnicy promieniowej, czas powrotu włośniczkowego, czucie i motorykę palców. Test pronacji i supinacji przedramienia, choć bolesny, dostarcza informacji o stabilności złamania i potencjalnym uszkodzeniu stawu promieniowo-łokciowego dalszego. Badanie powinno również obejmować ocenę pozostałych struktur ręki i przedramienia, gdyż złamaniu Collesa mogą towarzyszyć inne urazy, np. złamanie wyrostka rylcowatego kości łokciowej czy złamanie kości łódeczkowatej.

Badanie rtg przy złamaniu Collesa stanowi złoty standard diagnostyczny i musi być wykonane w dwóch projekcjach – przednio-tylnej (PA) oraz bocznej. Projekcje te umożliwiają dokładną ocenę złamania, określenie jego typu, stopnia przemieszczenia odłamów oraz ewentualnych towarzyszących uszkodzeń. W obrazie radiologicznym charakterystyczne jest przerwanie ciągłości kości promieniowej w obrębie nasady dalszej, najczęściej około 2-3 cm od powierzchni stawowej, z przemieszczeniem odłamu dystalnego ku tyłowi i promieniowo. Badanie RTG pozwala również ocenić ustawienie powierzchni stawowej kości promieniowej, co ma kluczowe znaczenie dla planowania leczenia. W przypadkach złamań wieloodłamowych, ze znacznym przemieszczeniem lub z zajęciem powierzchni stawowej, tomografia komputerowa dostarcza bardziej szczegółowych informacji o morfologii złamania. Rezonans magnetyczny rzadko jest konieczny w diagnostyce samego złamania, ale może być przydatny do oceny towarzyszących uszkodzeń więzadeł, chrząstki stawowej czy ścięgien. Właściwa diagnostyka obrazowa musi być wykonana przed rozpoczęciem leczenia, gdyż determinuje wybór metody terapeutycznej.

• Ból nadgarstka nasila się przy próbie ruchu i utrudnia wykonywanie codziennych czynności.
• Obrzęk pojawia się szybko po urazie i może obejmować całą okolicę nadgarstka.
• Deformacja typu "widelec" jest charakterystycznym objawem złamania Collesa.
• Ograniczenie ruchomości dotyczy wszystkich kierunków ruchu nadgarstka.
• Zaburzenia czucia w obrębie palców mogą wskazywać na uszkodzenie nerwu pośrodkowego.
• Osłabienie siły chwytu wynika z bólu i mechanicznego zablokowania struktur stawowych.
• Zasinienie skóry pojawia się wskutek uszkodzenia naczyń i wynaczynienia krwi.
• Trzeszczenie kostne (krepitacje) można wyczuć przy delikatnej manipulacji kończyną.

Uraz	Główne cechy	Różnice od złamania Collesa
Skręcenie nadgarstka	Ból, obrzęk, brak deformacji	Brak deformacji widelcowatej, mniejszy ból, zachowana oś kończyny
Złamanie łódeczkowate	Ból w tabakierce anatomicznej	Inna lokalizacja bólu, brak deformacji widelcowatej
Złamanie Smitha	Przemieszczenie dłoniowe odłamu	Odwrotny kierunek przemieszczenia (do przodu), inny mechanizm urazu
Zwichnięcie nadgarstka	Znaczna deformacja, niestabilność	Większa ruchomość patologiczna, inny obraz RTG
Zespół cieśni nadgarstka	Przewlekły ból, parestezje	Przewlekły przebieg, brak urazu, nocne nasilenie objawów

Właściwe różnicowanie jest kluczowe dla wyboru optymalnej metody leczenia. Błędna diagnoza może prowadzić do niewłaściwego postępowania terapeutycznego i długotrwałych powikłań, takich jak ograniczenie funkcji czy przewlekły ból. Dlatego w każdym przypadku urazu nadgarstka konieczna jest dokładna diagnostyka kliniczna i obrazowa.

Wykres przedstawia częstość występowania poszczególnych objawów złamania Collesa wyrażoną w procentach.

Leczenie i rehabilitacja po złamaniu Collesa

Leczenie złamania Collesa rozpoczyna się od nastawienia (repozycji) przemieszczonych odłamów kostnych. Procedura ta wykonywana jest najczęściej w znieczuleniu miejscowym (blokada nerwu łokciowego i promieniowego) lub w sedacji, aby zminimalizować ból podczas manipulacji. Technika repozycji polega na odtworzeniu prawidłowych stosunków anatomicznych kości. Lekarz wykonuje trakcję podłużną za palce pacjenta, co pozwala na oddzielenie powierzchni złamania, a następnie poprzez ruch zgięcia dłoniowego i przesunięcie w kierunku łokciowym odtwarza prawidłowe ustawienie odłamów. Skuteczność nastawienia musi być potwierdzona kontrolnym badaniem RTG, które pokazuje czy udało się odtworzyć właściwe ustawienie powierzchni stawowej i osi kości promieniowej. W przypadku nieskutecznego nastawienia zachowawczego lub wtórnego przemieszczenia odłamów konieczne może być rozważenie leczenia operacyjnego. Nastawienie jest kluczowym elementem leczenia zachowawczego i musi być wykonane możliwie szybko po urazie, najlepiej w ciągu kilku godzin, aby zmniejszyć ryzyko powikłań.

Po skutecznym nastawieniu złamanie nadgarstka z przemieszczeniem wymaga stabilnego unieruchomienia na okres 4-6 tygodni, aby umożliwić prawidłowe gojenie się kości. Najczęściej stosowaną metodą jest założenie opatrunku gipsowego, początkowo często w postaci gips krótki powyżej łokcia, który obejmuje przedramię, nadgarstek i część śródręcza, pozostawiając wolne stawy międzypaliczkowe. Po ustąpieniu ostrego obrzęku, zwykle po 7-10 dniach, można zmienić gips na krótszy, sięgający do połowy przedramienia. Alternatywą dla gipsu, szczególnie w przypadku stabilnych złamań, może być orteza termoplastyczna, która zapewnia stabilizację, ale jednocześnie umożliwia okresowe zdejmowanie w celu higieny czy rehabilitacji. Niezależnie od rodzaju opatrunku, kluczowe jest utrzymanie nadgarstka w pozycji fizjologicznego zgięcia dłoniowego z lekkim odwiedzeniem łokciowym. Pacjent powinien regularnie kontrolować stan opatrunku, zwracając uwagę na oznaki uciskania tkanek (ból, zasinienie, mrowienie palców) oraz dbać o higienę skóry. Ważne jest również utrzymywanie kończyny w pozycji uniesionej, szczególnie w pierwszych dniach po urazie, aby zmniejszyć obrzęk.

W okresie leczenia zachowawczego złamanie Collesa wymaga regularnych kontroli lekarskich. Pierwsza wizyta kontrolna z badaniem RTG powinna odbyć się po 7-10 dniach od urazu, aby upewnić się, że nie doszło do wtórnego przemieszczenia odłamów. Kolejne kontrole planowane są zwykle co 2 tygodnie, z wykonaniem kontrolnego badania radiologicznego. Jeśli w trakcie leczenia pojawią się objawy sugerujące problemy, takie jak wtórne przemieszczenie odłamów czy zespół ciasnoty przedziałów powięziowych, należy natychmiast skontaktować się z lekarzem. Narastający ból, parestezje (mrowienie, drętwienie) palców, nasilający się obrzęk lub zasinienie palców są objawami alarmowymi wymagającymi pilnej interwencji. Decyzja o zakończeniu unieruchomienia podejmowana jest na podstawie obrazu klinicznego (brak bolesności w miejscu złamania) oraz radiologicznego (cechy zrostu kostnego). Zwykle po 4-6 tygodniach unieruchomienia można rozpocząć bardziej intensywną rehabilitację, jednak pełne obciążanie nadgarstka należy wprowadzać stopniowo, zgodnie z zaleceniami lekarza i fizjoterapeuty.

Wskazaniem do leczenia operacyjnego złamanie z przemieszczeniem nadgarstka jest niestabilność złamania, która uniemożliwia skuteczne leczenie zachowawcze. Do kryteriów niestabilności zalicza się: znaczne przemieszczenie początkowe (skrócenie kości promieniowej o ponad 5 mm, nachylenie powierzchni stawowej grzbietowo powyżej 20 stopni), złamania wieloodłamowe, złamania z zajęciem powierzchni stawowej (śródstawowe), wtórne przemieszczenie odłamów mimo właściwego unieruchomienia. Istotne znaczenie ma również wiek i aktywność życiowa pacjenta – u osób młodych, aktywnych zawodowo, dążymy do anatomicznego odtworzenia stosunków kostnych, nawet jeśli wymaga to interwencji chirurgicznej. Z kolei u osób w podeszłym wieku, z ograniczoną aktywnością, można zaakceptować pewien stopień deformacji, o ile nie wpływa ona znacząco na funkcję. Ciężkie choroby współistniejące, zaawansowany wiek czy przeciwwskazania anestezjologiczne mogą być względnymi przeciwwskazaniami do leczenia operacyjnego. Decyzja o metodzie leczenia wymaga indywidualnego podejścia, uwzględniającego szereg czynników medycznych i pozamedycznych.

Leczenie operacyjne złamania Collesa może być przeprowadzone różnymi technikami, które dzielą się na metody stabilizacji wewnętrznej i zewnętrznej. Najczęściej stosowaną metodą jest stabilizacja wewnętrzna za pomocą płytki dłoniowej z kątowo stabilnymi śrubami. Płytka implantowana jest od strony dłoniowej kości promieniowej, co umożliwia stabilne zespolenie nawet wieloodłamowych złamań. Technika ta pozwala na anatomiczne odtworzenie powierzchni stawowej i osi kości, zapewniając stabilne zespolenie, które umożliwia wczesną mobilizację nadgarstka. Materiały używane do produkcji implantów to najczęściej tytan lub stal medyczna, charakteryzujące się wysoką biokompatybilnością i wytrzymałością mechaniczną. Alternatywną metodą jest stabilizacja zewnętrzna za pomocą stabilizatora, który mocowany jest do kości za pomocą drutów Kirschnera lub śrub Schanza. Ta metoda może być preferowana w przypadku znacznego uszkodzenia tkanek miękkich, złamań otwartych lub jako tymczasowe rozwiązanie przed definitywnym leczeniem. Wybór metody stabilizacji zależy od typu złamania, stanu tkanek miękkich, doświadczenia chirurga oraz preferencji pacjenta. Każda z metod ma swoje zalety i wady, które należy rozważyć indywidualnie dla każdego przypadku.

Opieka pooperacyjna po stabilizacji złamanie kości przedramienia rehabilitacja jest równie ważna jak sama operacja. Po stabilizacji płytką dłoniową pacjent zwykle otrzymuje lekki opatrunek gipsowy lub ortezę na okres 1-2 tygodni, głównie w celu zmniejszenia bólu i obrzęku. Po tym czasie, o ile zespolenie jest stabilne, można rozpocząć wczesną mobilizację nadgarstka pod nadzorem fizjoterapeuty. Pierwsza kontrola rany pooperacyjnej odbywa się zwykle po 7-10 dniach, kiedy usuwane są szwy skórne. Dalsze kontrole, z wykonaniem badania RTG, planowane są co 4-6 tygodni, aby monitorować proces gojenia się złamania. Pełne obciążanie nadgarstka możliwe jest zwykle po 8-12 tygodniach, w zależności od obrazu radiologicznego i klinicznego. Do infekcji rany dochodzi rzadko, ale pacjent powinien być uczulony na objawy, takie jak zaczerwienienie, ocieplenie czy wyciek z rany. Zespół bólowy, szczególnie typu Complex Regional Pain Syndrome (CRPS, zespół Sudecka), może wystąpić jako powikłanie i wymaga intensywnej fizjoterapii oraz czasem leczenia farmakologicznego. Pacjent powinien być poinformowany o konieczności regularnych kontroli, przestrzegania zaleceń pooperacyjnych oraz aktywnego udziału w rehabilitacji.

Rehabilitacja po złamaniu nadgarstka powinna rozpocząć się już w okresie unieruchomienia, aby zapobiec sztywności stawów i zanikowi mięśni. W tym wczesnym etapie należy wykonywać ćwiczenia palców, łokcia i barku kilka razy dziennie, co zapobiega ich sztywnieniu. Ważne są również techniki przeciwobrzękowe, takie jak unoszenie kończyny powyżej poziomu serca oraz delikatny masaż od palców w kierunku przedramienia. Z metod fizykalnych stosuje się krioterapię (okłady z lodu) w celu zmniejszenia bólu i obrzęku, szczególnie w pierwszych dniach po urazie. Magnetoterapia może wspomagać proces gojenia kości i zmniejszać ból. Częstotliwość ćwiczeń powinna być duża – 3-4 sesje dziennie po 10-15 minut, ale z umiarkowaną intensywnością, aby nie wywołać bólu. Mobilizacja zdrowych stawów kończyny pomaga utrzymać ich funkcję i zapobiega powikłaniom związanym z unieruchomieniem, takim jak przykurcze czy zaniki mięśniowe. Pacjent należy regularnie kontrolować obrzęk i w razie jego nasilenia konsultować się z fizjoterapeutą lub lekarzem.

Po zdjęciu unieruchomienia program złamanie Collesa rehabilitacja koncentruje się na odzyskaniu pełnego zakresu ruchu nadgarstka. W tym okresie powinno się wprowadzać stopniowo ćwiczenia zwiększające mobilność we wszystkich płaszczyznach ruchu: zgięcie dłoniowe i grzbietowe, odwiedzenie promieniowe i łokciowe oraz rotację przedramienia (nawracanie i odwracanie). Początkowo wykonuje się delikatne ruchy czynne, bez obciążenia, stopniowo zwiększając ich zakres i intensywność. Równolegle prowadzi się trening wzmacniający osłabione mięśnie przedramienia i ręki, początkowo z wykorzystaniem minimalnego oporu, np. gumek Thera-Band o niskiej oporności. Mobilizacje stawu wykonywane przez fizjoterapeutę pomagają przerwać zrosty i zwiększyć zakres ruchu. Stretching powięziowy stosuje się w celu rozluźnienia napiętych tkanek miękkich. Program rehabilitacji powinien być dostosowany indywidualnie do pacjenta, uwzględniając jego wiek, ogólny stan zdrowia, typ złamania i metodę leczenia. Regularne, codzienne ćwiczenia są kluczem do sukcesu – lepsze efekty dają krótkie, ale częste sesje (3-4 razy dziennie po 15-20 minut) niż jedna długa sesja. Postępy powinny być monitorowane przez fizjoterapeutę, który może modyfikować program w zależności od reakcji pacjenta.

Kolejnym etapem rehabilitacji jest przywracanie funkcji ręki poprzez złamanie kości przedramienia rehabilitacja funkcjonalną. Na tym etapie wprowadza się ćwiczenia naśladujące codzienne czynności, takie jak chwytanie przedmiotów o różnych kształtach i wielkościach, przekręcanie, naciskanie, pchanie i ciągnięcie. Ważny jest trening precyzyjnych ruchów palców, np. podnoszenie drobnych przedmiotów, zapinanie guzików czy pisanie. Ćwiczenia te powinny być wykonywane z rosnącą dokładnością i przez dłuższy czas, aby poprawić nie tylko siłę, ale także koordynację i wytrzymałość mięśni. Do treningu można wykorzystać taśmy Thera-Band o różnej oporności, piłeczki o różnej twardości do ściskania, czy specjalistyczne narzędzia rehabilitacyjne. Progresja obciążeń może przebiegać od lekkiego oporu przy większej liczbie powtórzeń (15-20) do większego oporu przy mniejszej liczbie powtórzeń (8-10). Kluczowa jest zasada stopniowania trudności – rozpoczynanie od prostych zadań i systematyczne zwiększanie ich złożoności. Program może być indywidualizowany w zależności od specyficznych potrzeb pacjenta, np. związanych z jego aktywnością zawodową czy sportową.

W procesie powrotu do sprawności po rehabilitacja po złamaniu Collesa nieoceniona jest rola profesjonalnego fizjoterapeuty, który nadzoruje i koryguje wykonywanie ćwiczeń. Fizjoterapeuta nie tylko uczy prawidłowych technik, ale również monitoruje postępy i dostosowuje program rehabilitacji do indywidualnych potrzeb i możliwości pacjenta. Równie ważne są jednak codzienne ćwiczenia wykonywane samodzielnie w domu. Program domowy powinien być prosty, zrozumiały i możliwy do wykonania bez specjalistycznego sprzętu. Pacjent powinien otrzymać pisemne instrukcje z ilustracjami lub filmiki instruktażowe. Kluczowa jest regularność – lepsze efekty przyniosą krótkie, ale częste sesje ćwiczeń (3-4 razy dziennie po 10-15 minut) niż jedna długa sesja tygodniowo z fizjoterapeutą. Postępy w rehabilitacji można oceniać za pomocą obiektywnych metod, takich jak goniometria (pomiar zakresu ruchu) czy dynamometria (pomiar siły chwytu). Pacjent powinien prowadzić dziennik ćwiczeń, notując postępy i ewentualne problemy. Właściwie prowadzona rehabilitacja po złamaniu Collesa daje doskonałe rokowania – większość pacjentów odzyskuje pełną lub prawie pełną sprawność ręki, co pozwala na powrót do wcześniejszych aktywności zawodowych i rekreacyjnych.

1. Ćwiczenia palców w okresie unieruchomienia - wykonuj zginanie i prostowanie palców 20 razy co godzinę.
2. Ćwiczenia przeciwobrzękowe - unoś rękę powyżej poziomu serca przez 15 minut co 2 godziny.
3. Po zdjęciu unieruchomienia zacznij od delikatnych ruchów nadgarstka we wszystkich kierunkach, 3 razy dziennie.
4. Ćwiczenia zwiększające zakres ruchu - kładź dłoń na stole i powoli unoś palce, powtarzaj 10 razy.
5. Złamanie Collesa rehabilitacja wymaga ćwiczeń wzmacniających - ściskaj miękką piłeczkę 10-15 razy, stopniowo zwiększając siłę.
6. Ćwiczenia rotacji przedramienia - trzymając lekki przedmiot, obracaj dłoń w górę i w dół 10 razy.
7. Ćwiczenia funkcjonalne - podnoś i przekładaj przedmioty o różnych kształtach i wielkościach przez 5 minut.
8. Ćwiczenia precyzyjne - zbieraj drobne przedmioty (monety, guziki) i umieszczaj je w pojemniku przez 3 minuty.

Metoda leczenia	Wskazania	Zalety	Wady
Leczenie zachowawcze	Złamania stabilne, bez przemieszczenia lub z minimalnym przemieszczeniem	Nieinwazyjność, brak ryzyka powikłań operacyjnych, niższy koszt	Dłuższy okres unieruchomienia, ryzyko wtórnego przemieszczenia, gorsza kontrola odłamów
Stabilizacja płytką	Złamania niestabilne, wieloodłamowe, z zajęciem powierzchni stawowej	Anatomiczna repozycja, stabilne zespolenie, możliwość wczesnej mobilizacji	Ryzyko powikłań operacyjnych, wyższy koszt, konieczność usunięcia implantu (czasem)
Stabilizator zewnętrzny	Złamania otwarte, z uszkodzeniem tkanek miękkich, wieloodłamowe	Mniejsza ingerencja w miejsce złamania, możliwość korekcji ustawienia	Dyskomfort dla pacjenta, ryzyko infekcji wokół drutów, ograniczenie funkcji

Wybór metody leczenia powinien być zawsze zindywidualizowany. Należy uwzględnić nie tylko typ złamania, ale również wiek pacjenta, poziom aktywności, choroby współistniejące oraz preferencje. Młodsi, aktywni pacjenci zazwyczaj odnoszą większe korzyści z leczenia operacyjnego, które pozwala na szybszy powrót do funkcji. U osób starszych z ograniczoną aktywnością leczenie zachowawcze może być wystarczające, nawet kosztem pewnej deformacji.

Wykres przedstawia średni czas rehabilitacji po złamaniu Collesa w tygodniach w zależności od metody leczenia.

Powikłania po złamaniu Collesa i zapobieganie

Powikłania po złamaniu nadgarstka mogą pojawić się zarówno we wczesnym, jak i późnym okresie po urazie. Jednym z najpoważniejszych wczesnych powikłań jest zespół przedziału powięziowego, który rozwija się wskutek narastającego obrzęku w obrębie przedziałów powięziowych przedramienia. Dochodzi wówczas do zwiększenia ciśnienia w zamkniętej przestrzeni, co prowadzi do ucisku na naczynia krwionośne i nerwy. Objawami alarmowymi są narastający ból niewspółmierny do urazu, zaburzenia czucia w postaci drętwienia i mrowienia palców oraz osłabienie mięśni kontrolujących ruchy palców. Szczególnie niepokojące jest nasilanie się bólu przy biernym rozciąganiu mięśni, np. przy próbie wyprostowania palców. Zespół przedziału powięziowego stanowi stan nagły, wymagający natychmiastowej interwencji chirurgicznej – fasciotomii (nacięcia powięzi) w celu dekompresji tkanek. Opóźnienie w leczeniu może prowadzić do niedokrwienia i trwałego uszkodzenia mięśni, nerwów i naczyń, co skutkuje dysfunkcją ręki. Do grupy ryzyka rozwoju tego powikłania należą osoby z rozległym urazem tkanek miękkich, złamaniami wieloodłamowymi oraz pacjenci z zaburzeniami krzepnięcia krwi.

Często występującym neurologicznym powikłaniem są zaburzenia czucia po złamaniu nadgarstka, szczególnie związane z uszkodzeniem nerwu pośrodkowego. Nerw ten przebiega przez kanał nadgarstka na dłoniowej stronie ręki i może ulec uszkodzeniu bezpośrednio przez odłamy kostne lub pośrednio przez obrzęk i krwiak uciskający na jego przebieg. Pacjenci zgłaszają parestezje kciuka, palca wskazującego i środkowego w postaci drętwienia, mrowienia czy uczucia "przechodzenia prądu". Może również wystąpić osłabienie odwodzenia kciuka oraz zaburzenia czucia dotyku i temperatury. Diagnostyka obejmuje badanie kliniczne z testami prowokacyjnymi (test Phalena, test Tinela) oraz badania elektrofizjologiczne (elektroneurografia, elektromiografia), które pozwalają ocenić stopień uszkodzenia nerwu. Leczenie zależy od mechanizmu i ciężkości uszkodzenia – może obejmować farmakoterapię przeciwzapalno-przeciwobrzękową, fizjoterapię neurodynamiczną, a w ciężkich przypadkach dekompresję chirurgiczną nerwu. Rokowanie jest zwykle dobre, choć pełny powrót funkcji może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od stopnia uszkodzenia.

Istotnym problemem w trakcie leczenia zachowawczego może być wtórne przemieszczenie odłamów złamanie nadgarstka z przemieszczeniem. Problem ten dotyczy szczególnie niestabilnych złamań, które mimo początkowego dobrego nastawienia i unieruchomienia ulegają ponownemu przemieszczeniu w trakcie gojenia. Główne czynniki ryzyka obejmują wiek podeszły, osteoporozę, znaczne początkowe przemieszczenie, złamania wieloodłamowe oraz niewłaściwe unieruchomienie. Diagnostyka opiera się na kontrolnych badaniach RTG, które należy wykonywać regularnie w pierwszych tygodniach leczenia (po 7-10 dniach, a następnie co 2 tygodnie). W przypadku stwierdzenia wtórnego przemieszczenia, które przekracza akceptowalne wartości (nachylenie powierzchni stawowej grzbietowo >10-15°, skrócenie kości >3-5 mm), należy rozważyć ponowne nastawienie lub, częściej, konwersję do leczenia operacyjnego. Im wcześniej wykryte zostanie wtórne przemieszczenie, tym łatwiejsza i skuteczniejsza będzie interwencja. Dlatego tak istotne jest przestrzeganie terminów wizyt kontrolnych i wykonywanie zaleconych badań obrazowych.

Jednym z najczęstszych późnych powikłania po złamaniu Collesa jest zrost w nieprawidłowym ustawieniu, czyli wadliwe wygojenie złamania z trwałą deformacją. Nieprawidłowy zrost może dotyczyć różnych parametrów anatomicznych: skrócenia kości promieniowej, zmiany nachylenia jej powierzchni stawowej czy ustawienia w płaszczyźnie czołowej. Konsekwencje funkcjonalne są zróżnicowane – od minimalnych dolegliwości, zwłaszcza u osób starszych o małej aktywności, po znaczne ograniczenie ruchomości nadgarstka, przewlekły ból i osłabienie siły chwytu u osób młodszych i aktywnych. Anatomiczne zmiany prowadzą do zaburzenia biomechaniki nadgarstka, co może skutkować przeciążeniem innych struktur i przyspieszoną degeneracją stawów. Leczenie zależy od stopnia deformacji, wieku pacjenta i nasilenia dolegliwości. W ciężkich przypadkach, zwłaszcza u osób młodych i aktywnych, może być konieczna osteotomia korekcyjna, czyli operacyjne przecięcie kości w celu przywrócenia prawidłowych stosunków anatomicznych. Decyzja o korekcji chirurgicznej musi uwzględniać potencjalne korzyści funkcjonalne w stosunku do ryzyka związanego z operacją. U osób starszych z niewielkimi dolegliwościami może wystarczyć leczenie objawowe (fizjoterapia, niesteroidowe leki przeciwzapalne) oraz dostosowanie aktywności.

Szczególnie trudnym powikłaniem po złamanie Collesa jest zespół bólowy regionalny (algodystrofia, zespół Sudecka), który charakteryzuje się nieproporcjonalnie silnym bólem, obrzękiem, zmianami naczyniowymi, troficznymi i ograniczeniem ruchomości. Patofizjologia tego stanu wciąż nie jest w pełni wyjaśniona, ale wiąże się z zaburzeniami autonomicznego układu nerwowego i nieprawidłową reakcją zapalną. Ból ma charakter piekący, przeszywający, niewspółmierny do stopnia urazu i często nie reaguje na standardowe leki przeciwbólowe. Obrzęk jest rozlany, a skóra może być błyszcząca, zaczerwieniona lub zasiniona, z widocznymi zmianami troficznymi (zanik skóry, paznokci, owłosienia). Zmiany troficzne nasilają się z czasem i mogą prowadzić do nieodwracalnej sztywności stawów. Choroba przebiega w trzech fazach: ostrej (dominuje ból i obrzęk), dystroficznej (zmiany troficzne) i atroficznej (dominuje sztywność i zanik mięśni). Diagnoza opiera się głównie na obrazie klinicznym, choć pomocne mogą być badania obrazowe, takie jak scyntygrafia kości czy MRI. Leczenie wymaga interdyscyplinarnego podejścia, obejmującego fizjoterapię, leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, blokady współczulne, a nawet leczenie psychiatryczne. Kluczowa jest wczesna diagnoza i intensywna terapia, gdyż opóźnione leczenie znacząco pogarsza rokowanie.

Z długoterminowej perspektywy istotnym powikłaniem po złamaniu Collesa są zmiany zwyrodnieniowe, których rozwojowi sprzyja rehabilitacja po złamaniu nadgarstka z przemieszczeniem nieodpowiednio prowadzona. Zmiany te pojawiają się wskutek zaburzeń biomechaniki stawu, szczególnie gdy złamanie obejmowało powierzchnię stawową lub zagoiło się z deformacją. Zmiany zwyrodnieniowe prowadzą do przewlekłego bólu, sztywności i stopniowego ograniczenia funkcji ręki. Objawy mogą pojawić się kilka miesięcy lub nawet lat po urazie i zazwyczaj nasilają się stopniowo. Diagnostyka obejmuje badanie kliniczne oraz obrazowanie (RTG, czasem MRI). Leczenie w pierwszej kolejności jest zachowawcze – obejmuje fizjoterapię, niesteroidowe leki przeciwzapalne, modyfikację aktywności, niekiedy iniekcje dostawowe. W zaawansowanych przypadkach, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi ulgi, może być konieczne leczenie operacyjne, takie jak artroskopowe oczyszczenie stawu, artrodeza (usztywnienie) czy artroplastyka (wymiana stawu). Główne czynniki ryzyka rozwoju zmian zwyrodnieniowych to zrost w wadliwym ustawieniu oraz uszkodzenie chrząstki stawowej w momencie urazu. Dlatego tak istotne jest dążenie do anatomicznego nastawienia złamania i stabilnej fiksacji, szczególnie u osób młodych, aktywnych, u których zmiany zwyrodnieniowe mogą znacząco wpłynąć na jakość życia.

Zapobieganie powikłaniom złamanie nadgarstka z przemieszczeniem zaczyna się od właściwej wstępnej diagnostyki i odpowiedniego leczenia. Dokładna ocena radiologiczna, uwzględniająca nie tylko standardowe projekcje RTG, ale w uzasadnionych przypadkach również tomografię komputerową, pozwala na precyzyjną ocenę morfologii złamania i wybór optymalnej metody leczenia. Złamania niestabilne, z dużym przemieszczeniem czy wieloodłamowe powinny być kierowane do leczenia operacyjnego, które zapewnia lepszą kontrolę odłamów i zmniejsza ryzyko wtórnego przemieszczenia. W przypadku leczenia zachowawczego kluczowe jest dokładne nastawienie złamania i właściwe unieruchomienie, z regularną kontrolą radiologiczną w pierwszych tygodniach. Monitorowanie pacjenta powinno obejmować nie tylko ocenę gojenia się złamania, ale również obserwację pod kątem potencjalnych powikłań. Narastający ból, zaburzenia czucia, postępujący obrzęk czy sinawość palców to sygnały alarmowe wymagające natychmiastowej oceny lekarskiej. Regularne kontrole RTG (po 7-10 dniach, a następnie co 2 tygodnie) pozwalają na wczesne wykrycie wtórnego przemieszczenia i odpowiednią reakcję. Opieka nad pacjentem musi być kompleksowa, obejmując nie tylko aspekt ortopedyczny, ale również właściwą kontrolę bólu, profilaktykę przeciwzakrzepową u osób z grupy ryzyka i wczesną rehabilitację.

Równie istotną rolę w zapobieganiu powikłaniom odgrywa odpowiednio prowadzona rehabilitacja po złamaniu nadgarstka z przemieszczeniem. Powinna ona rozpocząć się już w fazie unieruchomienia i obejmować ćwiczenia stawów nieobjętych unieruchomieniem (palce, łokieć, bark) oraz techniki przeciwobrzękowe. Wczesne, ale kontrolowane rozpoczęcie rehabilitacji po zdjęciu unieruchomienia zapobiega sztywności stawowej, zanikowi mięśni i zespołowi bólowemu regionalnemu. Ćwiczenia przeciwobrzękowe, takie jak elewacja kończyny i drenaż limfatyczny, zmniejszają obrzęk, który może przyczyniać się do bólu i ograniczenia ruchomości. Mobilizacje stawu wykonywane przez fizjoterapeutę pomagają przywrócić prawidłową mechanikę stawową i zapobiegają formowaniu się zrostów. Systematyczne zwiększanie obciążeń musi odbywać się stopniowo, z poszanowaniem bólu jako sygnału ostrzegawczego – zbyt agresywna rehabilitacja może prowadzić do nasilenia stanu zapalnego i bólu, podczas gdy zbyt zachowawcza może skutkować trwałym ograniczeniem funkcji. Program rehabilitacji powinien być dostosowany indywidualnie do pacjenta, uwzględniając jego wiek, typ złamania, metodę leczenia i ogólny stan zdrowia. Regularne, długoterminowe monitorowanie postępów pozwala na identyfikację potencjalnych problemów i dostosowanie programu terapeutycznego. Pacjenci powinni być edukowani o znaczeniu rehabilitacji i motywowani do aktywnego uczestnictwa w procesie leczenia, co znacząco zwiększa szanse na pełny powrót do sprawności.

• Zespół cieśni nadgarstka powoduje drętwienie i mrowienie kciuka, palca wskazującego i środkowego.
• Zespół Sudecka objawia się nieproporcjonalnie silnym bólem, obrzękiem i zmianami troficznymi skóry.
• Zrost w nieprawidłowym ustawieniu prowadzi do przewlekłego bólu i ograniczenia funkcji ręki.
• Wtórne przemieszczenie odłamów występuje często u osób starszych z osteoporozą.
• Uszkodzenie nerwu pośrodkowego powoduje zaburzenia czucia i osłabienie chwytu.
• Powikłania po złamaniu Collesa obejmują również przewlekły ból i sztywność nadgarstka.
• Zaburzenia krążenia mogą prowadzić do zespołu przedziału powięziowego wymagającego pilnej interwencji.
• Uszkodzenie więzadeł śródnadgarstkowych skutkuje niestabilnością nadgarstka.
• Zakażenie po operacji objawia się zaczerwienieniem, obrzękiem i wyciekiem z rany.
• Zmiany zwyrodnieniowe stawów nadgarstka rozwijają się po latach od urazu.

Czynnik ryzyka	Związane powikłania	Strategie zapobiegania
Wiek podeszły	Wtórne przemieszczenie, zrost w nieprawidłowym ustawieniu	Rozważenie pierwotnego leczenia operacyjnego, regularne kontrole RTG
Osteoporoza	Niestabilność złamania, wtórne przemieszczenie	Leczenie operacyjne, farmakoterapia osteoporozy, suplementacja wapnia i witaminy D
Złamanie wieloodłamowe	Zrost w nieprawidłowym ustawieniu, zmiany zwyrodnieniowe	Leczenie operacyjne z dokładną repozycją odłamów
Opóźnienie leczenia	Trudności w nastawieniu, zrost w nieprawidłowym ustawieniu	Szybka diagnostyka i leczenie, edukacja społeczeństwa
Nieodpowiednia rehabilitacja	Sztywność, zanik mięśni, zespół bólowy regionalny	Wczesna, właściwie prowadzona rehabilitacja, edukacja pacjenta

Ocena ryzyka powikłań powinna być zawsze indywidualizowana. Niektórzy pacjenci mogą mieć wiele czynników ryzyka jednocześnie, co wymaga szczególnej czujności i intensywnego monitorowania. Strategie zapobiegania należy dostosować do specyficznych potrzeb pacjenta, z uwzględnieniem jego ogólnego stanu zdrowia, poziomu aktywności i preferencji.