Wszystko o ścięgnie - budowa, funkcje, urazy i leczenie

Budowa i funkcje ścięgna w organizmie człowieka

Ścięgno to włóknisty twór zbudowany z wytrzymałej tkanki łącznej właściwej zbitej o charakterystycznej srebrzysto-białej barwie. Nazwa łacińska tendo lub tendon odnosi się do tej struktury występującej we wszystkich kręgowcach. Ścięgna stanowią przedłużenie mięśni i przyczepy je do elementów kostnych szkieletu. Tkanka ścięgna posiada stosunkowo niewielką liczbę komórek, co wpływa na jej ograniczoną zdolność regeneracji. Cechą charakterystyczną ścięgien jest ich bardzo dobra wytrzymałość mechaniczna przy jednoczesnej elastyczności zapewniającej amortyzację podczas ruchu. Występują w różnych kształtach i rozmiarach, zależnie od lokalizacji w ciele i funkcji, jaką pełnią. Budowa ścięgna opiera się głównie na kolagenie typu I, który stanowi nawet do 95% składu tej tkanki. W masie suchej ścięgna kolagen stanowi od 60% do 85% zawartości. Pozostałe składniki to elastyna, proteoglikany oraz komórki tkanki łącznej – głównie fibroblasty odpowiedzialne za produkcję macierzy zewnątrzkomórkowej. Włókna kolagenowe układają się równolegle względem siebie, tworząc strukturę falistą w stanie spoczynku. Taki układ włókien zapewnia optymalne przenoszenie siły skurczu mięśnia na kość. Ścięgno zawiera również niewielką ilość włókien elastynowych, które dodatkowo zwiększają jego sprężystość. Dzięki swojej unikalnej budowie ścięgna wykazują niezwykłą wytrzymałość na rozciąganie, często przekraczającą wytrzymałość samych mięśni. Właściwości ścięgna wynikają bezpośrednio z jego struktury molekularnej. Sprężystość ścięgna jest względnie nieznaczna – wydłuża się tylko o około 4% swojej długości pod wpływem rozciągania. Po przekroczeniu tego progu następuje uszkodzenie struktury. Mimo pozornie niewielkiej elastyczności, ścięgna mogą przenosić obciążenia wielokrotnie przekraczające masę ciała człowieka, zwłaszcza podczas intensywnych aktywności jak bieganie czy skakanie. Ścięgna przystosowują się do obciążeń, jednak proces ten zachodzi powoli i wymaga systematycznego treningu. Z wiekiem właściwości mechaniczne ścięgien ulegają pogorszeniu – tracą one elastyczność i stają się bardziej podatne na urazy. Funkcje ścięgna w organizmie człowieka są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu. Przede wszystkim ścięgna przenoszą siłę skurczu mięśnia na kości, umożliwiając wykonywanie precyzyjnych ruchów. Ścięgna łączą mięsień z kością, tworząc mechaniczny układ dźwigni niezbędny do realizacji złożonych czynności ruchowych. Drugą istotną funkcją jest stabilizacja stawów – ścięgna wspomagają więzadła w utrzymaniu prawidłowej pozycji elementów kostnych względem siebie. Ścięgna amortyzują również siły działające na układ ruchu, chroniąc mięśnie i stawy przed przeciążeniami. Doskonałym przykładem jest ścięgno Achillesa, które podczas biegu absorbuje i uwalnia energię kinetyczną, działając jak sprężyna. Ścięgna umożliwiają precyzyjne sterowanie ruchem, co jest szczególnie widoczne w dłoniach i stopach.

Rodzaj ścięgna	Charakterystyka	Przykład
Ścięgna długie	Cylindryczny kształt, znaczna długość, przewodzenie siły na dużą odległość	Ścięgno Achillesa, ścięgno mięśnia dwugłowego ramienia
Ścięgna krótkie	Niewielka długość, bezpośredni przyczep do kości	Ścięgna mięśni międzykostnych dłoni
Ścięgna szerokie	Płaskie, szerokie struktury, równomierny rozkład siły	Ścięgna mięśni brzucha tworzące rozcięgna
Ścięgna płaskie	Pasmo włókniste o niewielkiej grubości, duża powierzchnia przyczepu	Ścięgna mięśni grzbietu
Ścięgna okrągłe	Gruby przekrój, duża wytrzymałość na rozciąganie	Ścięgna prostowników palców

*Struktura ścięgien różni się w zależności od ich lokalizacji i funkcji. Ścięgna poddawane większym obciążeniom zawierają więcej włókien kolagenowych i mają grubszą otoczkę. Ścięgna w obrębie dłoni są cieńsze i bardziej elastyczne dla zapewnienia precyzji ruchów.* Gdzie są ścięgna w ręce i jaką pełnią funkcję? W kończynie górnej ścięgna tworzą rozbudowany system umożliwiający precyzyjne ruchy. Szczególnie liczne są w obrębie przedramienia, nadgarstka i dłoni. Na przedramieniu znajdują się brzuśce mięśni, których długie ścięgna przebiegają przez nadgarstek do palców. Ścięgna ramienia obejmują m.in. ścięgno mięśnia dwugłowego, trójgłowego oraz mięśni stożka rotatorów w obrębie barku. W nadgarstku ścięgna są uporządkowane w grupy i przebiegają przez kanały kostno-włókniste, gdzie są otoczone błonami maziowymi tworzącymi pochewki ścięgniste. Ścięgna zginaczy przebiegają po stronie dłoniowej nadgarstka, natomiast ścięgna prostowników po stronie grzbietowej. Takie uporządkowanie ścięgien zapewnia stabilność i precyzję ruchów dłoni. Ścięgna-przebiegają-przez kanały kostno-włókniste, co chroni je przed przemieszczaniem podczas ruchu.

• Ścięgno Achillesa - największe i najsilniejsze ścięgno w organizmie, łączy mięsień trójgłowy łydki z kością piętową, umożliwia chodzenie, bieganie i skakanie.
• Ścięgno rzepki - łączy mięsień czworogłowy uda z guzowatością kości piszczelowej przechodząc przez rzepkę, umożliwia wyprost kolana i amortyzuje obciążenia.
• Ścięgna stożka rotatorów - grupa czterech ścięgien w barku (nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, obły mniejszy, podłopatkowy), stabilizują staw ramienny i umożliwiają ruchy obrotowe.
• Ścięgna zginaczy palców - przebiegają przez nadgarstek do palców po stronie dłoniowej, odpowiadają za zginanie palców i precyzyjny chwyt.
• Ścięgna prostowników palców - biegną po grzbietowej stronie nadgarstka do palców, umożliwiają prostowanie palców i stabilizację nadgarstka.
• Ścięgno mięśnia dwugłowego ramienia - łączy mięsień dwugłowy z kością promieniową i wyrostkiem kruczym łopatki, odpowiada za zginanie i rotację przedramienia.

Najczęstsze urazy ścięgien - naciągnięcie, naderwanie i zerwanie

Naciągnięte ścięgno to najłagodniejszy rodzaj urazu, w którym dochodzi do uszkodzenia około 5% miofibryli. Powstaje najczęściej wskutek nagłego, gwałtownego ruchu lub przeciążenia podczas aktywności fizycznej. Objawy obejmują ból o niewielkim lub umiarkowanym nasileniu, niewielki obrzęk oraz dyskomfort podczas ruchu angażującego uszkodzone ścięgno. Uraz tego typu zazwyczaj dotyka ścięgno Achillesa, ścięgna w obrębie barku lub nadgarstka. Ból może nasilać się podczas aktywności i ustępować w spoczynku. Naciągnięcie ścięgna może towarzyszyć również niewielkiemu uszkodzeniu okolicznych tkanek, co może prowadzić do dłuższego utrzymywania się stanu zapalnego. Naderwane ścięgno stanowi poważniejszy uraz niż naciągnięcie i obejmuje częściowe przerwanie ciągłości włókien kolagenowych. W tym przypadku dochodzi do uszkodzenia znacznej liczby włókien, ale ścięgno nadal zachowuje swoją anatomiczną ciągłość. Charakterystyczne objawy naderwania to silny ból w miejscu urazu, ograniczenie ruchu w znacznie większym stopniu niż przy naciągnięciu, słyszalny trzask w momencie urazu, a także wyraźny obrzęk i zasinienie. Naderwane ścięgno w ręce powoduje znaczne trudności w wykonywaniu precyzyjnych ruchów i może uniemożliwiać normalną aktywność. Jest to uraz wymagający dłuższego okresu leczenia niż proste naciągnięcie. Dodatkowym objawem może być uczucie niestabilności stawu, co jest szczególnie niebezpieczne w przypadku naderwania ścięgien stabilizujących. Zerwane ścięgno to najpoważniejszy rodzaj urazu, charakteryzujący się całkowitym przerwaniem ciągłości włókien. Dochodzi do pełnej utraty funkcji mięśnia, którego ścięgno zostało uszkodzone. Pacjent nie jest w stanie wykonać ruchu, za który odpowiada dany mięsień. Oprócz silnego bólu w momencie urazu, widoczna jest deformacja okolicy – zapadnięcie lub wybrzuszenie, zależnie od lokalizacji. Zerwane ścięgno w barku, zwłaszcza w obrębie stożka rotatorów, prowadzi do niemożności wykonywania ruchów odwodzenia lub rotacji ramienia. Charakterystycznym objawem jest również krwiak w okolicy uszkodzenia. Zerwanie ścięgna wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, dlatego pacjent powinien jak najszybciej zgłosić się do lekarza. W większości przypadków konieczne jest leczenie operacyjne. Uszkodzenie ścięgien możemy skategoryzować według stopnia ciężkości. Naciągnięcie (I stopień) wymaga zwykle 1-2 tygodni odpoczynku i leczenia zachowawczego. Rokowanie jest bardzo dobre, a pełny powrót do sprawności niemal pewny. Naderwanie (II stopień) to poważniejszy uraz wymagający 3-8 tygodni leczenia, często z unieruchomieniem kończyny i fizjoterapią. W przeciwieństwie do naciągnięcia, naderwanie może pozostawić trwałe osłabienie ścięgna, zwiększając ryzyko ponownego urazu. Zerwanie (III stopień) powoduje całkowitą utratę funkcji i wymaga leczenia operacyjnego z 4-6 miesięcznym okresem rehabilitacji. Konsekwencje zerwania mogą być długotrwałe, a pełny powrót do sprawności zależy od wielu czynników, w tym wieku pacjenta i jakości wykonanej naprawy. Pacjent powinien przestrzegać zaleceń lekarza niezależnie od stopnia urazu. Naciągnięcie ścięgna w ręce jest częstym urazem dotykającym zarówno sportowców, jak i osoby wykonujące powtarzalne ruchy w pracy. Najczęściej dotyczy ścięgien zginaczy i prostowników palców, które przebiegają przez kanały kostno-włókniste nadgarstka. Naciągnięcie może powstać wskutek nagłego przeciążenia, nieergonomicznej pozycji dłoni podczas pracy lub długotrwałych, powtarzalnych ruchów. Objawy obejmują ból nasilający się podczas chwytania i manipulowania przedmiotami, niewielki obrzęk oraz dyskomfort przy poruszaniu palcami. Naciągnięcie ścięgien w ręce może znacząco utrudniać wykonywanie codziennych czynności takich jak pisanie, trzymanie sztućców czy obsługa telefonu. Ścięgna-zginaczy-przechodzą przez ciasne kanały, co zwiększa ryzyko rozwoju zespołu cieśni nadgarstka przy powtarzających się urazach. Kontuzja barku często wiąże się z uszkodzeniem ścięgien tworzących stożek rotatorów. Zerwane ścięgno w barku objawy są charakterystyczne i obejmują silny ból, znaczne ograniczenie ruchomości oraz osłabienie siły. Stożek rotatorów składa się z czterech mięśni: nadgrzebieniowego, podgrzebieniowego, podłopatkowego i obłego mniejszego, których ścięgna otaczają głowę kości ramiennej i stabilizują staw ramienny. Najczęściej dochodzi do uszkodzenia ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego, które odpowiada za odwodzenie ramienia. Charakterystycznym objawem jest ból nocny, uniemożliwiający spanie na chorym boku, oraz trudności w unoszeniu ramienia powyżej poziomu barku. Urazy te występują głównie u osób po 40. roku życia wskutek procesów degeneracyjnych, a także u sportowców wykonujących ruchy nad głową (pływacy, siatkarze, tenisiści). Pacjenci zgłaszają często uczucie przeskakiwania w stawie oraz słyszalny trzask podczas ruchów. Urazy ścięgna Achillesa należą do najczęstszych kontuzji ścięgien w organizmie. To największe i najsilniejsze ścięgno w ciele człowieka łączy mięsień trójgłowy łydki z kością piętową. Urazy najczęściej powstają podczas aktywności sportowej wymagającej nagłego odbicia lub zatrzymania, jak bieganie, koszykówka czy tenis. Mechanizm urazu obejmuje gwałtowne przeciążenie podczas odbicia, lądowania po skoku lub nagłej zmiany kierunku ruchu. Naciągnięcie objawia się bólem i dyskomfortem podczas chodzenia. Przy naderwaniu lub zerwaniu pacjent zgłasza uczucie silnego uderzenia lub kopnięcia w tylną część łydki. Zerwanie całkowite powoduje niemożność stanięcia na palcach stopy. Osoby najbardziej narażone to biegacze, zwłaszcza ci, którzy nagle zwiększają intensywność treningu. Ścięgno-Achillesa-przenosi ogromne siły podczas biegu, sięgające nawet dziesięciokrotności masy ciała.

Rodzaj urazu	Objawy	Czy wymaga interwencji medycznej
Naciągnięcie	Ból, niewielki obrzęk, dyskomfort podczas ruchu, bez deformacji	Zazwyczaj nie wymaga natychmiastowej interwencji, ale konsultacja wskazana przy braku poprawy po 3-5 dniach
Naderwanie	Silny ból, wyraźny obrzęk, ograniczenie ruchomości, możliwy słyszalny trzask w momencie urazu	Wymaga konsultacji medycznej, zwykle w ciągu 24-48 godzin
Zerwanie	Intensywny ból, całkowita utrata funkcji, widoczna deformacja, obrzęk, krwiak	Wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, często leczenia operacyjnego

*Przebieg objawów może być indywidualny i zależeć od wielu czynników, takich jak wiek pacjenta, ogólny stan zdrowia, dokładna lokalizacja urazu czy obecność wcześniejszych uszkodzeń. Niektóre osoby mogą doświadczać mniej intensywnych objawów mimo poważnego urazu.* Całkowite zerwanie ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego to poważny uraz barku wpływający znacząco na funkcjonowanie kończyny górnej. Mięsień nadgrzebieniowy znajduje się w dole nadgrzebieniowym łopatki i biegnie pod wyrostkiem barkowym do guza większego kości ramiennej. Jego główną funkcją jest inicjowanie odwodzenia ramienia oraz stabilizacja głowy kości ramiennej w panewce stawu. Zerwanie najczęściej następuje wskutek nagłego urazu, jak upadek na wyprostowaną kończynę górną, lub w wyniku długotrwałego procesu degeneracyjnego, szczególnie u osób wykonujących powtarzalne ruchy ramienia nad głową. Objawy obejmują nagły, ostry ból w barku, natychmiastową utratę siły odwodzenia ramienia, niemożność uniesienia kończyny powyżej poziomu barku oraz widoczne zapadnięcie konturu barku. Przy próbie aktywnego ruchu pacjent odczuwa silny ból, natomiast ruchy bierne mogą być zachowane. Zerwanie prowadzi do niestabilności stawu barkowego i może skutkować rozwojem zespołu bolesnego barku oraz przyspieszoną artrozą. Na wykresie przedstawiono częstotliwość występowania poszczególnych rodzajów urazów ścięgien, gdzie naciągnięcia stanowią 60% przypadków, naderwania 30%, a całkowite zerwania 10%.

Diagnostyka i leczenie urazów ścięgien - od metod zachowawczych po operacyjne

Diagnoza urazu ścięgna zaczyna się od dokładnego wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego. Lekarz pyta o okoliczności powstania urazu, charakter bólu oraz ograniczenia funkcjonalne. W przypadku naciągnięcie mięśnia barku objawy są oceniane poprzez badanie palpacyjne, sprawdzenie zakresu ruchomości oraz testy obciążeniowe. Specjalista bada obecność obrzęku, zasinienia, bolesności uciskowej oraz deformacji w miejscu urazu. Istotna jest również ocena siły mięśniowej i stabilności stawu. Podczas badania lekarz sprawdza także, czy występuje ból przy biernym i czynnym ruchu, co pozwala odróżnić uszkodzenie ścięgna od innych schorzeń. Wywiad obejmuje pytania o wcześniejsze urazy tej samej okolicy, co może wskazywać na przewlekłe przeciążenia. Badania obrazowe stanowią kluczowy element diagnostyki urazów ścięgien. Ultrasonografia (USG) jest często pierwszym wyborem ze względu na nieinwazyjność, niski koszt i możliwość dynamicznej oceny ścięgien podczas ruchu. Pozwala wykryć naderwania, zmiany zapalne oraz obecność płynu w pochewkach ścięgnistych. Rezonans magnetyczny (MRI) umożliwia bardziej szczegółową ocenę tkanek miękkich i jest szczególnie przydatny przy diagnozie całkowitych zerwań i ocenie stopnia degeneracji ścięgna. W przypadku podejrzenia urazów towarzyszących, jak złamania, wykonuje się również zdjęcie rentgenowskie (RTG). Badania obrazowe pozwalają precyzyjnie określić lokalizację i rozległość uszkodzenia, co jest kluczowe dla wyboru odpowiedniej metody leczenia. W diagnostyce zerwania ścięgna nadgrzebieniowego MRI stanowi złoty standard, umożliwiając ocenę zarówno samego ścięgna, jak i okolicznych struktur. Testy funkcjonalne i specjalistyczne pozwalają na dokładną ocenę uszkodzenia konkretnych ścięgien. W przypadku naderwany bark stosuje się testy specyficzne dla poszczególnych mięśni stożka rotatorów. Test Jobe'a ocenia funkcję mięśnia nadgrzebieniowego – pacjent unosi wyprostowane ręce pod kątem 90 stopni z kciukami skierowanymi w dół, a lekarz wywiera nacisk. Ból lub niemożność utrzymania pozycji wskazuje na uszkodzenie ścięgna. Test Hawkinsa polega na zginaniu ramienia do 90 stopni z następczą rotacją wewnętrzną – wywołuje ból przy zespole cieśni podbarkowej lub uszkodzeniu stożka rotatorów. Dla ścięgna Achillesa wykonuje się test Thompsona, polegający na ucisku łydki przy pacjencie leżącym na brzuchu – brak ruchu zgięcia podeszwowego stopy wskazuje na zerwanie ścięgna. Testy-funkcjonalne-dostarczają kluczowych informacji diagnostycznych przy minimalnym dyskomforcie dla pacjenta. Nadwyrężone ścięgno w początkowym okresie po urazie wymaga przede wszystkim odpoczynku. Zgodnie z zasadą RICE (Rest, Ice, Compression, Elevation) zaleca się odciążenie uszkodzonego ścięgna, stosowanie zimnych okładów przez pierwsze 48-72 godziny, ucisk za pomocą bandaża elastycznego oraz uniesienie kończyny powyżej poziomu serca. Zimne okłady należy stosować przez 15-20 minut co 2-3 godziny, co pomaga zmniejszyć obrzęk i ból. W przypadku urazów barku czy nadgarstka pomocne jest stosowanie stabilizatorów, jak temblaki czy ortezy, które ograniczają ruch i zapobiegają dalszemu uszkodzeniu. Należy unikać obciążania uszkodzonego ścięgna przez co najmniej kilka dni. W przypadku naciągnięcia ścięgna Achillesa zaleca się rezygnację z aktywności sportowej na 1-2 tygodnie i stosowanie obuwia z wyższym obcasem, co zmniejsza napięcie ścięgna. Farmakoterapia stanowi ważny element leczenia urazów ścięgien, szczególnie w początkowej fazie, gdy ból i stan zapalny są najbardziej nasilone. Podstawową grupą leków są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), które zmniejszają ból i obrzęk. Najczęściej stosowane preparaty to ibuprofen (400-800 mg 3 razy dziennie) oraz diklofenak (50-100 mg 2-3 razy dziennie). Leki te można stosować doustnie lub miejscowo w postaci maści, żeli czy plastrów. Preparaty miejscowe, jak ketoprofen czy nimesulid, działają bezpośrednio w miejscu urazu, minimalizując działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego. W przypadku silnego bólu lekarz może zalecić krótkotrwałe stosowanie leków opioidowych. Przy przewlekłych stanach zapalnych rozważa się czasem iniekcje kortykosteroidów bezpośrednio w okolice ścięgna, jednak ich stosowanie bywa kontrowersyjne ze względu na ryzyko osłabienia struktury ścięgna. Farmakoterapia może ułatwić wczesną mobilizację i rehabilitację. Fizjoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu urazów ścięgien. Naderwane ścięgno ile się zrasta zależy w dużej mierze od właściwej rehabilitacji. Po okresie ochronnym (7-14 dni) wprowadza się stopniowo ćwiczenia poprawiające zakres ruchu, a następnie wzmacniające. Fizjoterapia obejmuje również metody fizykalne, które przyspieszają gojenie i zmniejszają ból. Elektroterapia wykorzystuje prądy o niskiej częstotliwości do stymulacji tkanek i zmniejszenia bólu. Magnetoterapia wspomaga regenerację komórkową i poprawia mikrokrążenie w obrębie uszkodzonego ścięgna. Laseroterapia niskiej mocy działa przeciwzapalnie i biostymulująco na poziomie komórkowym. Ultrasonoterapia poprzez mikromasaż tkanek poprawia ich ukrwienie i zmniejsza dolegliwości bólowe. Terapia manualna, masaż poprzeczny oraz techniki rozluźniania mięśniowo-powięziowego pomagają przywrócić prawidłową ruchomość tkanek. Kinesiotaping wspomaga funkcję ścięgna przy jednoczesnym umożliwieniu ruchu, co przyspiesza proces powrotu do sprawności. Fizjoterapia jest szczególnie istotna przy urazach wymagających długotrwałego unieruchomienia. Zerwane ścięgno barku leczenie niemal zawsze wymaga interwencji chirurgicznej, szczególnie u osób młodych i aktywnych. Wskazania do operacji obejmują całkowite zerwanie ścięgna, znaczne naderwanie (powyżej 50% grubości), nieskuteczność leczenia zachowawczego po 3-6 miesiącach oraz wysoki poziom aktywności pacjenta. W przypadku zerwania ścięgna Achillesa operacja jest standardem postępowania u osób młodych i sportowców. Decyzja o leczeniu operacyjnym uwzględnia wiek pacjenta – u osób starszych z małą aktywnością fizyczną i licznymi chorobami współistniejącymi rozważa się leczenie zachowawcze. Przy zerwaniach ścięgien stożka rotatorów istotna jest jakość tkanki – znaczna degeneracja może utrudnić skuteczne przyszycie ścięgna. Istotnym czynnikiem jest również czas, który upłynął od urazu – rekonstrukcja wykonana w ciągu pierwszych dwóch tygodni daje lepsze wyniki. Leczenie operacyjne wymaga bezwzględnie długotrwałego zaangażowania pacjenta w proces rehabilitacji. Techniki operacyjne w leczeniu urazów ścięgien zależą od lokalizacji i charakteru uszkodzenia. Artroskopowa rekonstrukcja stożka rotatorów to minimalnie inwazyjna procedura wykorzystująca małe nacięcia i kamerę wprowadzoną do stawu. Chirurg za pomocą specjalistycznych narzędzi przyszywa oderwane ścięgno do kości używając kotwic i nici. Metoda ta powoduje mniejszy ból pooperacyjny, mniejsze blizny i szybszy powrót do sprawności. Operacja otwarta polega na wykonaniu dłuższego nacięcia, co zapewnia lepszą widoczność struktur, ale wiąże się z większym urazem tkanek. Jest zalecana przy rozległych uszkodzeniach lub reoperacjach. W przypadku zerwania ścięgna Achillesa stosuje się techniki małoinwazyjne, jak metoda Achillon lub Ma-Griffith, polegające na zszyciu ścięgna przez małe nacięcia boczne. Alternatywnie wykonuje się klasyczną rekonstrukcję z dostępu tylnego. Przy zastarzałych zerwaniach konieczne może być użycie przeszczepów, np. ścięgna mięśnia podeszwowego. Nowoczesne metody wspomagające gojenie ścięgien zyskują coraz większą popularność. Terapia koncentratem czynników płytkowych (PRP – Platelet-Rich Plasma) polega na pobraniu krwi pacjenta, odwirowaniu jej w celu uzyskania koncentratu płytek krwi bogatych w czynniki wzrostu, a następnie wstrzyknięciu go w miejsce uszkodzenia. PRP może przyspieszyć regenerację tkanek i zmniejszyć ból, szczególnie w przewlekłych tendinopatiach. Terapia komórkami macierzystymi wykorzystuje regeneracyjny potencjał komórek pobieranych z tkanki tłuszczowej lub szpiku kostnego pacjenta. Komórki te wspomagają procesy naprawcze i mogą przekształcać się w komórki ścięgna. Metoda ta jest szczególnie obiecująca przy rozległych uszkodzeniach z ubytkiem tkanki. Terapia falą uderzeniową (ESWT) wykorzystuje fale akustyczne o wysokiej energii do stymulacji mikrokrążenia i regeneracji tkanek. Metody te są często stosowane jako uzupełnienie tradycyjnego leczenia, a ich skuteczność jest przedmiotem intensywnych badań naukowych.

Rodzaj urazu	Czas gojenia - leczenie zachowawcze	Czas gojenia - leczenie operacyjne
Naciągnięcie	1-2 tygodnie	Nie dotyczy (rzadko wymaga operacji)
Naderwanie	3-8 tygodni	6-12 tygodni
Zerwanie częściowe	6-12 tygodni (jeśli możliwe leczenie zachowawcze)	3-4 miesiące
Zerwanie całkowite	Niepełne wygojenie, ryzyko przewlekłych dolegliwości	4-6 miesięcy

*Czas gojenia ścięgien jest bardzo indywidualny i zależy od wielu czynników, takich jak wiek pacjenta, ogólny stan zdrowia, lokalizacja urazu, stopień uszkodzenia, współistniejące choroby (np. cukrzyca, choroby autoimmunologiczne), stosowanie używek (palenie tytoniu znacząco wydłuża gojenie), przestrzeganie zaleceń terapeutycznych oraz genetyczne predyspozycje do regeneracji tkanek.* Rehabilitacja po zerwanie ścięgna barku to proces złożony z kilku etapów, które muszą być ściśle dostosowane do rodzaju urazu i metody leczenia. Wczesna faza rehabilitacji (0-6 tygodni po operacji) koncentruje się na ochronie operowanego ścięgna i stopniowym przywracaniu zakresu ruchu biernego. Pacjent nosi temblak przez 3-6 tygodni i wykonuje delikatne ćwiczenia wahadłowe oraz wspomagane podnoszenie ramienia. W tej fazie kluczowa jest ochrona zszytego ścięgna przed nadmiernym obciążeniem. Faza średnia (6-12 tygodni) obejmuje przywrócenie pełnego zakresu ruchu i rozpoczęcie wzmacniania mięśni. Ćwiczenia obejmują podnoszenie ramienia z pomocą drugiej ręki, ćwiczenia z taśmami elastycznymi o małym oporze oraz stabilizację łopatki. Faza późna (od 12 tygodnia) koncentruje się na przywróceniu pełnej siły i funkcji. Wprowadza się ćwiczenia z większym oporem, trening propriocepcji oraz przygotowanie do powrotu do specyficznych aktywności zawodowych czy sportowych. Przykładowe ćwiczenia to zewnętrzne i wewnętrzne rotacje z taśmą, wiosłowanie, przysiady z unoszeniem ramion oraz ćwiczenia stabilizacyjne kompleksu barkowego. Pełny powrót do aktywności sportowej może wymagać 6-9 miesięcy rehabilitacji. Pacjent powinien ściśle współpracować z fizjoterapeutą i lekarzem przez cały okres leczenia.

• Wiek pacjenta - osoby starsze regenerują się wolniej z powodu słabszego ukrwienia ścięgien i mniejszej zdolności tkanek do odbudowy.
• Stan odżywienia - odpowiednia podaż białka, witamin i minerałów przyspiesza procesy regeneracyjne tkanek łącznych.
• Choroby współistniejące - cukrzyca, zaburzenia hormonalne i choroby autoimmunologiczne znacząco spowalniają gojenie ścięgien.
• Stopień uszkodzenia - naciągnięcie goi się szybciej niż naderwanie, czy ścięgna się zrastają w pełni zależy od rozległości uszkodzenia.
• Stosowanie używek - palenie-opóźnia-gojenie przez pogorszenie mikrokrążenia i ograniczenie dostarczania tlenu do tkanek.
• Czas od urazu do leczenia - szybka interwencja daje lepsze wyniki, długo nieleczone urazy goją się wolniej.
• Jakość rehabilitacji - właściwe ćwiczenia i fizjoterapia znacząco przyspieszają powrót do sprawności.
• Genetyczne predyspozycje - osobnicze różnice w zdolności regeneracji tkanek wpływają na tempo gojenia.

Na wykresie przedstawiono skuteczność różnych metod leczenia zerwania ścięgna barku wyrażoną w procentach, gdzie leczenie zachowawcze wykazuje 40% skuteczności, artroskopia 85%, operacja otwarta 90%, a leczenie skojarzone 95%.

Profilaktyka i wzmacnianie ścięgien - jak zapobiegać urazom

Odpowiednia rozgrzewka to podstawa profilaktyki urazów ścięgien. Wykonanie jej przed aktywnością fizyczną znacząco zmniejsza ryzyko naciągnięcie barku i innych kontuzji. Rozgrzewka powinna trwać minimum 10-15 minut i obejmować stopniowe podniesienie temperatury ciała oraz zwiększenie elastyczności tkanek. Rozpocznij od lekkiego truchtu lub ćwiczeń kardio, aby podnieść tętno. Następnie wykonaj dynamiczne rozciąganie angażujące główne grupy mięśniowe. Dla profilaktyki urazów barku włącz krążenia ramion, wymachy, rotacje zewnętrzne i wewnętrzne. Dobre przygotowanie ścięgien do wysiłku zwiększa ich ukrwienie, poprawia elastyczność i koordynację. Rozgrzewka powinna być dopasowana do planowanej aktywności – przed treningiem siłowym wykonaj lżejsze serie z mniejszym obciążeniem. Należy pamiętać, że zimne ścięgna są bardziej podatne na urazy, dlatego rozgrzewka jest szczególnie istotna przy niskich temperaturach. Stopniowe zwiększanie obciążeń treningowych stanowi kluczowy element zapobiegania urazom. Kontuzja barku leczenie często okazuje się długotrwałe i kosztowne, dlatego warto skupić się na profilaktyce. Zasada 10% mówi, że tygodniowy przyrost intensywności czy objętości treningu nie powinien przekraczać 10% względem poprzedniego tygodnia. Dotyczy to zarówno obciążeń w treningu siłowym, jak i dystansu czy czasu w dyscyplinach wytrzymałościowych. Ścięgna potrzebują czasu na adaptację do wysiłku – proces ten zachodzi wolniej niż adaptacja mięśni. Zbyt szybkie zwiększanie obciążeń może prowadzić do przeciążeń i mikrouszkodzeń, które z czasem kumulują się i skutkują poważniejszym urazem. Powinno się monitorować reakcję organizmu na trening i w razie pojawienia się bólu czy dyskomfortu w obrębie ścięgien zmodyfikować plan treningowy. Odpoczynek między treningami jest równie ważny jak sama aktywność – w czasie regeneracji zachodzą procesy odbudowy i wzmacniania tkanek. Prawidłowa technika wykonywania ćwiczeń znacząco wpływa na bezpieczeństwo ścięgien. Szczególnie istotne jest to w treningu z obciążeniem, gdzie nieprawidłowy wzorzec ruchu może prowadzić do przeciążeń, zwłaszcza w obszarze barku i nadgarstka. Typowe błędy obejmują zbyt szybki ruch bez kontroli, nadmierne obciążenie nieadekwatne do możliwości oraz niefizjologiczny zakres ruchu wymuszający nienaturalne ułożenie stawów. Przy ćwiczeniach angażujących bark, jak wyciskanie, podciąganie czy unoszenie ramion, kluczowe jest utrzymanie prawidłowej pozycji łopatki i stabilizacji centralnej. W przypadku treningu z ciężarami należy stopniowo zwiększać obciążenie, zaczynając od opanowania prawidłowej techniki z mniejszymi ciężarami. Przy ruchu nad głową staraj się unikać krytycznego zakresu 70-120 stopni odwiedzenia ramienia przy jednoczesnej rotacji wewnętrznej. Nieprawidłowa technika zwiększa ryzyko uszkodzeń stożka rotatorów i innych struktur barku.

1. Rotacje zewnętrzne z taśmą oporową - stań bokiem do punktu zaczepienia taśmy, łokieć przy boku, prowadź ruch na zewnątrz - wzmacnia ścięgna stożka rotatorów.
2. Przyciąganie łopatek - trzymając taśmę przed sobą na szerokość barków, ściągnij łopatki do kręgosłupa - wzmacnia stabilizatory łopatki wspierające przyczep barkowy.
3. Podciąganie hantli w leżeniu na brzuchu - leżąc na ławce, przyciągaj hantle w kierunku bioder - wzmacnia ścięgna mięśni grzbietu.
4. Unoszenie lekkich hantli bokiem - stań prosto, powoli unieś ręce do poziomego ustawienia - wzmacnia ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego.
5. Zginanie nadgarstków z hantlami - przedramię oparte, wykonuj ruchy zginania dłoni - wzmacnia ścięgna zginaczy nadgarstka i palców.
6. Prostowanie nadgarstków - przedramię oparte, dłoń zwisająca, unosząc grzbiet dłoni do góry - wzmacnia ścięgna prostowników nadgarstka.
7. Ściskanie piłeczki rehabilitacyjnej - ćwicz przez 30 sekund, 3 powtórzenia - wzmacnia ścięgna zginaczy palców.
8. Wyciskanie sztangi z kontrolowaną techniką - utrzymuj stabilne łopatki, łokcie pod sztangą - wzmacnia ścięgna mięśni piersiowych i ramion.

1. Rozciąganie ścięgien barku - stań w przejściu drzwi, ramiona zgięte pod kątem 90 stopni, oprzyj przedramiona o futrynę, wychyl tułów do przodu, utrzymaj 30 sekund.
2. Rozciąganie ścięgna Achillesa - postaw stopę z tyłu, wyprostuj nogę i pochyl się do przodu, utrzymaj 45 sekund, poczuj naciągnięcie łydki.
3. Rozciąganie ścięgien nadgarstka - wyprostuj ramię przed sobą, drugą ręką odegnij dłoń grzbietem do góry, utrzymaj 30 sekund, rozciąga ścięgno w ręce.
4. Rozciąganie ścięgien łokcia - wyprostuj rękę przed sobą, dłonią drugiej ręki dociśnij palce w dół, utrzymaj 30 sekund, powtórz 3 razy.
5. Rozciąganie rotatorów barku - połóż dłoń na przeciwległym barku, drugą ręką przyciągnij łokieć do klatki piersiowej, utrzymaj 30 sekund.
6. Rozciąganie ścięgien zginaczy palców - z wyprostowanymi ramionami złącz dłonie na wysokości klatki piersiowej, powoli opuszczaj łokcie, utrzymaj 30 sekund.

Suplementacja odgrywa istotną rolę we wspieraniu zdrowia ścięgien, chociaż nie zastąpi właściwego treningu i diety. Dla regeneracji i wzmocnienia tkanek łącznych szczególnie ważny jest kolagen, który stanowi główny składnik budulcowy ścięgien. Suplementacja hydrolizowanego kolagenu typu I w dawce 10-15g dziennie może wspierać proces odbudowy uszkodzonych ścięgien i zapobiegać ich osłabieniu. Badania kliniczne wskazują, że czy sciegno sie zrasta szybciej przy odpowiedniej suplementacji kolagenowej. Równie istotna jest witamina C (500-1000mg dziennie), która działa jako kofaktor enzymów biorących udział w syntezie kolagenu. Bez odpowiedniej ilości witaminy C proces regeneracji ścięgien jest zaburzony. Siarczan glukozaminy (1500mg) i siarczan chondroityny (1200mg) wspierają syntezę proteoglikanów w tkance łącznej, poprawiając jej elastyczność i odporność na urazy. Kwas hialuronowy pomaga w nawilżeniu tkanek i redukcji tarcia w obrębie pochewek ścięgnistych. Minerały takie jak cynk, miedź i mangan są niezbędne jako kofaktory enzymów uczestniczących w procesach regeneracji. Badanie opublikowane w Journal of International Society of Sports Nutrition wykazało, że suplementacja kolagenem przez 12 tygodni zmniejszyła ból związany z tendinopatią i poprawiła funkcjonalność stawów. Podobnie, badania z 2019 roku potwierdziły korzystny wpływ witaminy C na regenerację ścięgien po urazach. Suplementacja może wspomagać naturalne procesy gojenia, ale należy pamiętać, że jej efektywność zależy od indywidualnych czynników i charakteru uszkodzenia. Ergonomiczne dostosowanie codziennych czynności to często pomijany, ale niezwykle istotny element zapobiegania urazom ścięgien. Naciagniete sciegno to częsty rezultat powtarzalnych, monotonnych ruchów wykonywanych w nieprawidłowej pozycji. W przypadku pracy biurowej kluczowe jest prawidłowe ustawienie stanowiska - monitor na wysokości oczu, przedramiona oparte na biurku, krzesło dopasowane do kręgosłupa. Klawiatura i mysz powinny znajdować się na takiej wysokości, aby nadgarstki pozostawały w neutralnej pozycji, bez zgięcia grzbietowego lub dłoniowego. Podczas pracy fizycznej szczególnie ważna jest technika podnoszenia ciężarów - zawsze z ugiętymi kolanami i wyprostowanymi plecami, ciężar blisko ciała. Należy unikać skręcania tułowia pod obciążeniem, co może prowadzić do uszkodzeń ścięgien w obrębie kręgosłupa i barków. Przy czynnościach wymagających precyzji manualnej zaleca się stosowanie narzędzi z ergonomicznymi uchwytami oraz regularne przerwy na rozluźnienie i rozciągnięcie mięśni. Długotrwałe utrzymywanie tej samej pozycji, nawet jeśli jest ona ergonomiczna, może prowadzić do przeciążeń ścięgien, dlatego warto co 30-45 minut zmieniać pozycję lub wykonać krótkie ćwiczenia rozciągające. Nawet prawidłowa ergonomia może nie zapobiec urazom, jeśli czynności wykonywane są zbyt intensywnie lub zbyt długo bez odpoczynku.

Składnik odżywczy	Źródła pokarmowe	Wpływ na ścięgna
Kolagen	Rosół, galaretki mięsne, ryby z jadalną skórą, podroby	Stanowi główny składnik budulcowy ścięgien, wspiera strukturę i wytrzymałość
Witamina C	Cytrusy, papryka, brokuły, truskawki, kiwi	Niezbędna do syntezy kolagenu, działa przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie
Cynk	Ostrygi, wołowina, pestki dyni, fasola, orzechy	Kofaktor enzymów uczestniczących w syntezie kolagenu i regeneracji tkanek
Miedź	Wątróbka, owoce morza, orzechy, nasiona, kakao	Uczestniczy w sieciowaniu kolagenu, zwiększając wytrzymałość ścięgien
Siarka	Czosnek, cebula, kapusta, jaja, produkty mleczne	Składnik mukopolisacharydów strukturalnych w tkance łącznej
Antyoksydanty	Jagody, ciemne warzywa liściaste, zielona herbata	Chronią ścięgna przed stresem oksydacyjnym i przyspieszają regenerację

*Indywidualne zapotrzebowanie na składniki odżywcze może się różnić w zależności od wieku, płci, poziomu aktywności fizycznej oraz obecności chorób współistniejących. Osoby starsze oraz intensywnie trenujący sportowcy mogą wymagać większych ilości białka i kolagenu. W przypadku niedoborów lub zwiększonego zapotrzebowania warto rozważyć suplementację pod nadzorem specjalisty.*