Skurcz oskrzeli - przyczyny, objawy, leczenie i profilaktyka

Patofizjologia i mechanizm powstawania skurczu oskrzeli

Skurcz oskrzeli to przedłużony niekontrolowany skurcz mięśni gładkich oskrzeli. Oskrzela stanowią kluczowy element układu oddechowego, tworząc kanały transportujące powietrze do i z płuc. Ich ściany zawierają mięśnie gładkie, które w normalnych warunkach pozostają rozluźnione, zapewniając swobodny przepływ powietrza. Podczas skurczu dochodzi do nagłego zwężenia światła oskrzeli, co utrudnia wymianę gazową. To zjawisko występuje jako mechanizm obronny organizmu lub objaw chorobowy. W rezultacie zmniejsza się ilość powietrza docierającego do pęcherzyków płucnych, co prowadzi do uczucia duszności i niedotlenienia organizmu. Mechanizm ten stanowi część złożonej kaskady procesów zachodzących w drogach oddechowych. Zwężenie dróg oddechowych drastycznie zaburza proces wymiany gazowej w układzie oddechowym. Podczas skurczu zmniejsza się średnica oskrzeli, co znacząco zwiększa opór dla przepływającego powietrza. Podobnie jak woda płynąca przez wąski wąż ogrodowy napotyka większy opór niż przez szeroki, tak samo powietrze ma trudność z przepływem przez zwężone oskrzela. Skutkuje to utrudnionym dostarczaniem tlenu do miąższu płucnego i dalej do pęcherzyków płucnych, gdzie zachodzi właściwa wymiana gazowa. Najbardziej charakterystyczne problemy pojawiają się podczas ekspiracji (wydechu), gdyż wtedy ciśnienie w klatce piersiowej dodatkowo uciska na już zwężone oskrzela. Pacjent musi angażować dodatkowe mięśnie oddechowe, co zwiększa wysiłek oddechowy i przyspiesza męczenie się. W przypadku utrzymującego się skurczu dochodzi do stopniowego pogarszania saturacji krwi tlenem, co może prowadzić do hipoksemii. Mechanizm skurczu oskrzeli na poziomie biochemicznym wiąże się z działaniem wielu substancji aktywnych biologicznie. Kluczową rolę odgrywają mediatory stanu zapalnego, które aktywują receptory znajdujące się na komórkach mięśni gładkich. Histamina uwalniana z komórek tucznych podczas reakcji alergicznej bezpośrednio kurczy mięśnie gładkie oskrzeli poprzez receptory H1. Leukotrieny wytwarzane w szlaku kwasu arachidonowego są kilkaset razy silniejszymi czynnikami skurczowymi niż histamina. Prostaglandyny D2 i F2α również nasilają skurcz, podczas gdy PGE2 może działać rozszerzająco. W konsekwencji dochodzi do aktywacji układu przywspółczulnego i uwolnienia acetylocholiny, która dodatkowo nasila skurcz. Mediatory wpływają także na gruczoły śluzowe, zwiększając produkcję wydzieliny, co może prowadzić do dodatkowego zwężenia światła oskrzeli poprzez ich mechaniczne zatkanie.

• Zwężenie światła oskrzeli prowadzące do zwiększonego oporu przy przepływie powietrza.
• Ograniczenie maksymalnej objętości wydechowej i przepływu powietrza w drogach oddechowych.
• Nadreaktywność oskrzeli na czynniki drażniące i alergeny środowiskowe.
• Zaburzenia stosunku wentylacji do perfuzji w obszarach dotkniętych skurczem.
• Patofizjologia oskrzeli obejmuje zwiększoną produkcję śluzu utrudniającą przepływ powietrza.
• Aktywacja receptorów cholinergicznych prowadząca do nasilenia skurczu mięśni gładkich.
• Przebudowa dróg oddechowych z hipertrofią mięśni i pogrubieniem ścian oskrzeli.

Parametr	Zdrowe oskrzela	Oskrzela w skurczu
Przepływ powietrza	Normalny	Ograniczony
Średnica światła	Prawidłowa	Zmniejszona
Wydzielina śluzowa	Umiarkowana	Zwiększona
Mięśnie gładkie	Rozluźnione	Skurczone
Ciśnienie	Niskie	Podwyższone

Zmiany te mają fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania układu oddechowego. Zmniejszenie średnicy oskrzeli o połowę zwiększa opór przepływu powietrza aż 16-krotnie, co drastycznie obniża wydolność oddechową i zdolność organizmu do adaptacji podczas wysiłku.

Przyczyny i rodzaje skurczu oskrzeli

Skurcz oskrzeli przyczyny są różnorodne i mogą dotyczyć zarówno osób chorych, jak i zdrowych. Główne czynniki wywołujące to alergie na pyłki, roztocza czy sierść zwierząt, które powodują reakcję zapalną w drogach oddechowych. Infekcje wirusowe i bakteryjne prowadzą do podrażnienia błony śluzowej, co może skutkować skurczem. Czynniki drażniące jak dym tytoniowy czy zanieczyszczenia powietrza często wywołują odruchowy skurcz jako mechanizm obronny. Zimne, suche powietrze również stanowi silny bodziec, szczególnie widoczny podczas aktywności fizycznej. Ponadto niektóre leki, szczególnie beta-blokery, mogą nasilać tendencję do skurczu oskrzeli u predysponowanych osób. Każdy z tych czynników może działać samodzielnie lub w kombinacji z innymi, wzmacniając efekt. Astma wysiłkowa i skurcz oskrzeli po wysiłku stanowią szczególny typ reakcji, występujący u 50-80% chorych na astmę oskrzelową. Mechanizm powstawania skurczu wysiłkowego wiąże się z fizjologicznymi zmianami zachodzącymi podczas wysiłku fizycznego. Podczas intensywnych ćwiczeń dochodzi do hiperwentylacji, która prowadzi do zwiększonego przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Powoduje to ochładzanie dróg oddechowych i utratę wody z powierzchni błony śluzowej poprzez parowanie. Te zmiany temperatury i wilgotności stymulują zakończenia nerwowe w drogach oddechowych, prowadząc do uwolnienia mediatorów zapalnych. W przeciwieństwie do typowego napadu astmy, skurcz wysiłkowy występuje zazwyczaj po zakończeniu wysiłku, a nie podczas jego trwania. Charakterystycznie, objawy pojawiają się 5-10 minut po zakończeniu aktywności i mogą utrzymywać się do 30 minut. Czynniki nasilające to zjawisko obejmują zimne powietrze, niską wilgotność oraz zanieczyszczenia środowiskowe. Skurcz oskrzeli u dziecka ma swoją specyfikę związaną z niedojrzałością układu oddechowego i immunologicznego. Drogi oddechowe dzieci są węższe niż u dorosłych, co sprawia, że nawet niewielki skurcz powoduje znaczące ograniczenie przepływu powietrza. Najczęstszymi przyczynami u dzieci są infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych, szczególnie wirus RSV (respiratory syncytial virus) u najmłodszych. Alergie pokarmowe i wziewne stanowią drugi istotny czynnik, przy czym reakcje alergiczne mogą być bardziej gwałtowne niż u dorosłych. Zanieczyszczenie powietrza, w tym bierne palenie, również odgrywa znaczącą rolę. W przeciwieństwie do dorosłych, dzieci często nie potrafią precyzyjnie opisać swoich dolegliwości, co utrudnia rozpoznanie. Obserwacja objawów takich jak przyspieszone oddychanie, wciąganie międzyżebrzy czy świszczący oddech wymaga szczególnej uwagi rodziców i opiekunów. Rodzaje skurczu oskrzeli można klasyfikować na podstawie różnych kryteriów, w tym mechanizmu powstawania i czynników wyzwalających. Skurcz zakaźny rozwija się w odpowiedzi na infekcje dróg oddechowych, gdzie mediatory stanu zapalnego bezpośrednio oddziałują na mięśnie gładkie oskrzeli. Skurcz odruchowy stanowi naturalną reakcję obronną na wdychanie substancji drażniących, takich jak dym, opary chemiczne czy zimne powietrze. Skurcz powysiłkowy, opisany wcześniej, wiąże się z utratą wody i ciepła z dróg oddechowych podczas intensywnego wysiłku. Natomiast skurcz psychogenny występuje w sytuacjach silnego stresu emocjonalnego, gdy pobudzenie układu przywspółczulnego prowadzi do zwężenia oskrzeli. Każdy z tych typów charakteryzuje się nieco odmiennym mechanizmem powstawania, objawami klinicznymi oraz odpowiedzią na leczenie.

• Osoby z genetycznymi predyspozycjami do chorób atopowych i nadreaktywności oskrzeli.
• Aktywni sportowcy, szczególnie w sportach wytrzymałościowych uprawianych w zimnym powietrzu.
• Pacjenci z przewlekłymi chorobami układu oddechowego (astma, POChP, mukowiscydoza).
• Osoby zawodowo narażone na wdychanie substancji drażniących i alergenów.
• Dzieci poniżej 5 roku życia ze względu na anatomicznie węższe drogi oddechowe.
• Osoby starsze z osłabionymi mechanizmami obronnymi układu oddechowego.
• Palacze tytoniu i osoby narażone na bierne palenie.
• Skurcz oskrzeli przyczyny często występują u osób z refluksem żołądkowo-przełykowym.

Rodzaj skurczu	Przyczyny	Objawy charakterystyczne	Leczenie
Wysiłkowy	Intensywny wysiłek fizyczny, zwłaszcza w zimnym powietrzu	Duszność i kaszel 5-10 minut po zakończeniu wysiłku	Beta-2-mimetyki przed wysiłkiem, rozgrzewka
Infekcyjny	Wirusy, bakterie, infekcje górnych dróg oddechowych	Kaszel, gorączka, zwiększona produkcja wydzieliny	Leczenie infekcji, leki rozszerzające oskrzela
Alergiczny	Alergeny wziewne, pokarmowe, kontaktowe	Nagły początek, często towarzyszące objawy alergii	Unikanie alergenów, leki przeciwalergiczne, GKS
Psychogenny	Stres, lęk, nadpobudliwość nerwowa	Powiązanie z sytuacjami stresowymi, szybkie ustępowanie	Techniki relaksacyjne, leczenie zaburzeń lękowych

Badania epidemiologiczne wskazują, że skurcz wysiłkowy jest najczęstszym typem (występuje u 70-80% chorych na astmę), podczas gdy skurcz psychogenny stanowi najmniej liczną grupę (5-10% przypadków). Wykres przedstawia procentowy udział różnych czynników wywołujących skurcz oskrzeli wśród badanych pacjentów.

Objawy i diagnostyka skurczu oskrzeli

Skurcz oskrzeli objawy manifestują się w charakterystyczny sposób, sygnalizując problemy z przepływem powietrza przez drogi oddechowe. Duszność stanowi najbardziej niepokojący objaw, odczuwany jako trudność w oddychaniu lub "głód powietrza". Kaszel początkowo suchy i drażniący, może z czasem stać się produktywny z odkrztuszaniem wydzieliny. Świszczący oddech (wheezing) powstaje na skutek przepływu powietrza przez zwężone drogi oddechowe. Uczucie ucisku w klatce piersiowej przypomina wrażenie ściskania lub ciężaru spoczywającego na klatce piersiowej. Zmęczenie i osłabienie pojawiają się wskutek zwiększonego wysiłku oddechowego i nieprawidłowej wymiany gazowej. Charakterystycznie objawy mogą nasilać się w nocy lub wcześnie rano, co wiąże się z dobowym rytmem wydzielania mediatorów zapalnych i hormonów. Duszność wysiłkowa, kaszel po wysiłku i mokry kaszel po wysiłku fizycznym stanowią typowy zespół objawów związanych ze skurczem oskrzeli indukowanym wysiłkiem. Dolegliwości te charakterystycznie pojawiają się nie w trakcie aktywności, lecz 5-10 minut po jej zakończeniu. W początkowej fazie wysiłku oskrzela zwykle rozszerzają się pod wpływem adrenaliny, co ułatwia wentylację. Jednak po zaprzestaniu ćwiczeń dochodzi do ich gwałtownego zwężenia na skutek reakcji na ochłodzenie i odwodnienie błony śluzowej dróg oddechowych. Duszność inspiracyjna (trudności z wdechem) jest mniej typowa, częściej występuje ekspiracyjna (problemy z wydechem). Kaszel może być początkowo suchy, szczekający, by z czasem przejść w produktywny, z odkrztuszaniem wydzieliny. Intensywność objawów może zależeć od typu aktywności fizycznej – wysiłek w zimnym otoczeniu lub o wysokiej intensywności może prowokować silniejsze dolegliwości. Objawy te zwykle ustępują samoistnie po około 30 minutach spoczynku. Duszności po wysiłku mogą wskazywać na poważny przebieg skurczu oskrzeli, szczególnie gdy utrzymują się mimo spoczynku. Natychmiastowej pomocy medycznej wymagają objawy alarmowe, które sygnalizują ciężki skurcz zagrażający życiu. Sinica (sine zabarwienie warg, paznokci) świadczy o znacznym niedotlenieniu organizmu. Niemożność dokończenia zdania jednym tchem wskazuje na poważne zaburzenia oddychania. Wciąganie międzyżebrzy i dołu jarzmowego podczas wdechu sygnalizuje wykorzystywanie dodatkowych mięśni oddechowych. Tachykardia powyżej 120 uderzeń na minutę i tachypnoe powyżej 30 oddechów na minutę świadczą o kompensacyjnej reakcji organizmu na hipoksję. Bezwzględnie należy wezwać pogotowie, gdy występuje znaczne pogorszenie stanu świadomości lub nieskuteczność wcześniej stosowanych leków rozszerzających oskrzela. Podczas oczekiwania na pomoc pacjent powinien przyjąć pozycję siedzącą z podparciem ramion, co ułatwia pracę mięśni oddechowych. Badanie podmiotowe i przedmiotowe stanowi podstawę diagnostyki skurczu oskrzeli. Podczas wywiadu lekarz szczegółowo analizuje charakter objawów, czas ich wystąpienia, czynniki prowokujące oraz okoliczności łagodzące. Istotne są informacje o chorobach współistniejących, alergiach i przyjmowanych lekach. Wywiad rodzinny może wskazywać na genetyczne predyspozycje do chorób atopowych. W badaniu fizykalnym kluczową rolę odgrywa osłuchiwanie klatki piersiowej, podczas którego można usłyszeć charakterystyczny świszczący oddech, szczególnie podczas wydechu. Lekarz ocenia pracę dodatkowych mięśni oddechowych, zaciąganie przestrzeni międzyżebrowych oraz saturację krwi tlenem za pomocą pulsoksymetru. Istotna jest również ocena częstości oddechu i tętna oraz ogólnego stanu pacjenta. Badania dodatkowe pozwalają potwierdzić rozpoznanie skurczu oskrzeli oraz określić jego nasilenie. Spirometria stanowi złoty standard diagnostyczny, mierząc objętości i przepływy powietrza podczas oddychania. Kluczowym parametrem jest FEV1 (natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa), która podczas skurczu ulega obniżeniu. Wartość poniżej 80% normy wskazuje na obturację. Test odwracalności obturacji po podaniu leku rozszerzającego oskrzela (wzrost FEV1 o 12% i co najmniej 200 ml) potwierdza diagnozę. Pomiar szczytowego przepływu wydechowego (PEF) za pomocą prostego urządzenia (peak flow meter) umożliwia domowe monitorowanie. Wartości PEF poniżej 80% wartości należnej lub najlepszej osiąganej przez pacjenta wskazują na skurcz. Próba wysiłkowa z monitorowaniem parametrów oddechowych pozwala zdiagnozować skurcz powysiłkowy. Spadek FEV1 o co najmniej 10% po wysiłku wykazuje skłonność do skurczu indukowanego wysiłkiem. Diagnoza różnicowa skurczu oskrzeli obejmuje szereg stanów o podobnej manifestacji klinicznej. Dysfunkcja strun głosowych może naśladować skurcz oskrzeli, jednak w tym przypadku dominuje duszność wdechowa, a objawy ustępują w czasie snu. Niewydolność serca z zastojem w krążeniu płucnym powoduje duszność nasilającą się w pozycji leżącej (orthopnoe). Zatorowość płucna charakteryzuje się nagłym początkiem duszności, bólem w klatce piersiowej i tachykardią. Aspiracja ciała obcego może dawać objawy jednostronnego świstu. Refleks żołądkowo-przełykowy często wywołuje przewlekły kaszel i uczucie duszności, szczególnie po posiłkach i w pozycji leżącej. Prawidłowa diagnoza różnicowa ma kluczowe znaczenie, gdyż każda z tych jednostek wymaga odmiennego postępowania terapeutycznego.

• Łagodne
  • Lekka duszność odczuwalna tylko podczas intensywnego wysiłku.
  • Sporadyczny kaszel bez odkrztuszania plwociny.
  • Subtelny świst oddechowy słyszalny przy pogłębionym wydechu.
  • Nieznaczne zmęczenie po wysiłku nieproporcjonalne do jego intensywności.
• Umiarkowane
  • Duszność wysiłkowa ograniczająca codzienne aktywności.
  • Nawracający kaszel, czasem z odkrztuszaniem małej ilości wydzieliny.
  • Wyraźnie słyszalny świst wydechowy.
  • Uczucie ucisku w klatce piersiowej po wysiłku.
• Ciężkie
  • Duszność spoczynkowa uniemożliwiająca mówienie pełnymi zdaniami.
  • Ciągły, męczący kaszel z trudnością w odkrztuszaniu wydzieliny.
  • Głośny świst słyszalny bez stetoskopu, na wdechu i wydechu.
  • Sinica warg i płytek paznokciowych.
  • Wciąganie przestrzeni międzyżebrowych i wykorzystanie dodatkowych mięśni oddechowych.

Objaw	U dzieci	U dorosłych
Duszność	Trudniejsza do rozpoznania, często manifestuje się niepokojem i pobudzeniem	Wyraźnie zgłaszana jako uczucie braku powietrza lub ucisku
Kaszel	Często mokry, z trudnością w odkrztuszaniu wydzieliny	Przeważnie suchy, szczekający, napadowy
Świszczący oddech	Wysokotonowy, słyszalny bez stetoskopu w ciężkich przypadkach	Niższy ton, często wymaga osłuchiwania stetoskopem
Utrudnienie mowy	Problemy z płaczem lub przerywany płacz	Trudność w dokończeniu zdania jednym tchem
Niepokój	Wyraźny, często z płaczem i przywieraniem do opiekuna	Może być maskowany lub kontrolowany
Sinica	Pojawia się wcześniej z powodu mniejszych rezerw oddechowych	Późny objaw, wskazujący na ciężki przebieg

Różnice w manifestacji objawów wynikają głównie z anatomii dróg oddechowych i rezerw oddechowych. U dzieci węższe oskrzela szybciej ulegają znaczącemu zwężeniu, jednak elastyczność klatki piersiowej może częściowo kompensować zwiększony opór w drogach oddechowych. Wykres przedstawia częstość występowania poszczególnych objawów skurczu oskrzeli w procentach.

Leczenie i zapobieganie skurczowi oskrzeli

Skurcz oskrzeli leczenie w ostrym napadzie wymaga szybkiego i zdecydowanego działania. Przede wszystkim należy przerwać ekspozycję na czynnik wyzwalający, np. zaprzestać wysiłku fizycznego lub oddalić się od alergenu. Zaleca się przyjęcie pozycji siedzącej z lekko pochyloną do przodu górną częścią ciała i podpartymi ramionami, co ułatwia pracę mięśni oddechowych. Natychmiast należy zastosować szybko działające leki rozszerzające oskrzela w inhalacji, najczęściej krótko działające beta-2-mimetyki (np. salbutamol 2-4 dawki). Lek można powtórzyć po 20 minutach w przypadku braku poprawy. Przy nasilonych objawach wskazane jest dołączenie bromku ipratropium, który działa synergistycznie z beta-mimetykami. W ciężkich przypadkach konieczne może być zastosowanie systemowych glikokortykosteroidów (prednizon 30-60 mg doustnie lub hydrokortyzon 100-200 mg dożylnie). Należy monitorować saturację krwi tlenem i w razie spadku poniżej 92% zastosować tlenoterapię. Astma wysiłkowa leczenie przewlekłe opiera się na regularnym przyjmowaniu leków kontrolujących przebieg choroby oraz doraźnym stosowaniu preparatów rozszerzających oskrzela. Podstawę stanowią wziewne glikokortykosteroidy, które zmniejszają stan zapalny dróg oddechowych i ich nadreaktywność. Pulmicort (budezonid) w dawce 200-800 µg na dobę lub Berodual zawierający bromek ipratropium i fenoterol powinny być stosowane regularnie. W przypadku astmy wysiłkowej zaleca się przyjmowanie długo działających beta-2-mimetyków, jak Ventolin (salbutamol), 15-30 minut przed planowanym wysiłkiem. Leki antyleukotrienowe (montelukast) mogą być szczególnie skuteczne u pacjentów z astmą wysiłkową, zmniejszając częstość i nasilenie napadów. Terapia powinna być indywidualnie dobrana przez lekarza specjalistę w zależności od nasilenia objawów, częstości napadów i odpowiedzi na leczenie. Należy pamiętać o możliwych działaniach niepożądanych, takich jak drżenie rąk, tachykardia czy chrypka przy stosowaniu glikokortykosteroidów wziewnych. Skurcz oskrzeli u dziecka wymaga szczególnego podejścia terapeutycznego, uwzględniającego specyfikę wieku pacjenta. Dawkowanie leków musi być dostosowane do masy ciała, a droga podania powinna zapewniać skuteczne dostarczenie leku do dróg oddechowych. U dzieci poniżej 4-5 roku życia zaleca się stosowanie inhalatorów z komorą inhalacyjną (spacerem) lub nebulizatorów, gdyż młodsze dzieci mają trudności z prawidłowym wykonaniem inhalacji z klasycznego inhalatora ciśnieniowego. Salbutamol w nebulizacji stosuje się w dawce 0,15 mg/kg, maksymalnie do 5 mg, a w inhalatorze z komorą 2-4 dawki. W przeciwieństwie do dorosłych, u dzieci częściej występują objawy pobudzenia po beta-mimetykach. Terapia glikokortykosteroidami również wymaga ostrożności ze względu na potencjalny wpływ na wzrost. Nadzór nad leczeniem powinien sprawować specjalista pediatra lub alergolog dziecięcy. Rodzice muszą być szczegółowo poinstruowani o technice inhalacji oraz postępowaniu w przypadku nasilenia objawów. Skurcz płuc może być skutecznie łagodzony przez terapie uzupełniające, które wspierają farmakoterapię i poprawiają jakość życia pacjentów. Techniki oddechowe, takie jak oddychanie przeponowe, wydech przez zwężone usta czy technika aktywnego cyklu oddechowego, pomagają poprawić wentylację i usuwać wydzielinę z dróg oddechowych. Fizjoterapia oddechowa obejmująca drenaż ułożeniowy, oklepywanie klatki piersiowej i ćwiczenia zwiększające pojemność płuc może znacząco poprawić funkcję układu oddechowego. Klimatoterapia, czyli przebywanie w środowisku o określonych parametrach powietrza (np. górskim lub morskim), sprzyja regeneracji dróg oddechowych. Ponadto metody relaksacyjne, takie jak trening autogenny czy progresywna relaksacja mięśni według Jacobsona, zmniejszają napięcie psychiczne, które może nasilać skurcz oskrzeli. Akupunktura i techniki medycyny alternatywnej mogą stanowić uzupełnienie konwencjonalnego leczenia, choć ich skuteczność nie została jednoznacznie potwierdzona w badaniach naukowych. Unikanie czynników wyzwalających stanowi podstawę profilaktyki skurczu oskrzeli. Osoby z rozpoznaną nadreaktywnością oskrzeli powinny minimalizować ekspozycję na alergeny, takie jak pyłki roślin, roztocza kurzu domowego czy sierść zwierząt. Zaleca się utrzymywanie optymalnej wilgotności powietrza w pomieszczeniach (40-60%) oraz regularne ich wietrzenie. Szczególnie istotne jest unikanie dymu tytoniowego, zarówno czynne jak i bierne palenie znacząco zwiększa ryzyko skurczu. W sezonie grzewczym warto monitorować jakość powietrza i ograniczać aktywność na zewnątrz podczas smogu. Osoby narażone zawodowo na czynniki drażniące powinny stosować odpowiednie środki ochrony osobistej. Istotne jest również leczenie chorób współistniejących, takich jak refluks żołądkowo-przełykowy czy przewlekłe zapalenie zatok, które mogą nasilać skurcz oskrzeli. Przygotowanie do wysiłku fizycznego stanowi kluczowy element profilaktyki duszność wysiłkowa i skurczu powysiłkowego. Odpowiednia rozgrzewka trwająca 10-15 minut, składająca się z ćwiczeń o stopniowo narastającej intensywności, zmniejsza ryzyko wystąpienia skurczu. Rozgrzewka powoduje tzw. "okres refrakcji", podczas którego oskrzela są mniej reaktywne na bodźce skurczowe. Osoby ze zdiagnozowaną astmą wysiłkową powinny przyjmować leki przed planowaną aktywnością – krótko działające beta-2-mimetyki (np. salbutamol) 15-20 minut przed wysiłkiem, a długo działające beta-2-mimetyki (np. salmeterol) 30-60 minut wcześniej. W chłodne dni zaleca się zakrywanie ust i nosa szalikiem lub specjalną maską, co zmniejsza utratę ciepła i wilgoci z dróg oddechowych. Preferowane są aktywności mniej prowokujące skurcz, jak pływanie w klimatyzowanych basenach, gdzie powietrze jest ciepłe i wilgotne. Zaleca się również stopniowe kończenie wysiłku, unikając nagłego przerwania intensywnej aktywności. Modyfikacje stylu życia mogą znacząco zmniejszyć częstość i nasilenie epizodów skurczu oskrzeli. Utrzymanie prawidłowej masy ciała jest istotne, gdyż otyłość nasila duszność i zwiększa ryzyko refluksu żołądkowo-przełykowego, który może prowokować skurcz. Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna zwiększa wydolność układu oddechowego i tolerancję wysiłku. Zdrowa, zbilansowana dieta bogata w antyoksydanty (warzywa, owoce) może zmniejszać stan zapalny w drogach oddechowych. Zaleca się ograniczenie spożycia produktów wysokoprzetworzonych i konserwantów, które mogą działać drażniąco. Odpowiednia higiena snu i zarządzanie stresem również odgrywają rolę w profilaktyce, gdyż zaburzenia snu i stres nasilają nadreaktywność oskrzeli. Osoby ze skłonnością do skurczu oskrzeli powinny unikać intensywnych sportów w czasie wysokiego stężenia alergenów lub zanieczyszczeń powietrza.

• Beta-2-mimetyki (np. salbutamol, fenoterol): rozszerzają oskrzela poprzez rozluźnienie mięśni gładkich, działają szybko (5-15 minut), efekt utrzymuje się 4-6 godzin.
• Glikokortykosteroidy wziewne (np. budezonid, flutykazon): zmniejszają stan zapalny i nadreaktywność oskrzeli, działanie rozwija się powoli (dni/tygodnie), kluczowe w terapii przewlekłej.
• Antyleukotrieny (np. montelukast): blokują działanie leukotrienów – mediatorów zapalenia, szczególnie skuteczne w astma wysiłkowa leczenie, przyjmowane doustnie raz dziennie.
• Antycholinergiki (np. bromek ipratropium, bromek tiotropium): blokują receptory muskarynowe, rozszerzając oskrzela, działają wolniej niż beta-mimetyki, ale dłużej.

Nasilenie	Leki pierwszego rzutu	Leki dodatkowe	Postępowanie niefarmakologiczne
Łagodne	Beta-2-mimetyki doraźnie	Brak	Techniki oddechowe, unikanie czynników wyzwalających
Umiarkowane	Beta-2-mimetyki regularnie, GKS wziewne	Antyleukotrieny	Fizjoterapia oddechowa, ćwiczenia wydolnościowe
Ciężkie	Wyższe dawki GKS wziewnych, długo działające beta-2-mimetyki	Antycholinergiki, teofilina, GKS doustne	Tlenoterapia, rehabilitacja oddechowa, monitorowanie PEF

Wybór terapii powinien być zawsze zindywidualizowany. U niektórych pacjentów obserwuje się lepszą odpowiedź na określone grupy leków, co może wynikać z różnic genetycznych. Leczenie należy modyfikować zależnie od pory roku, ekspozycji na czynniki wyzwalające i współistniejących chorób.