Proteinogram - kompleksowe badanie białek surowicy krwi

Czym jest proteinogram i na czym polega badanie elektroforezy białek

Proteinogram i elektroforeza białek surowicy to specjalistyczne badanie diagnostyczne, stanowiące podstawowe narzędzie w ocenie składu białkowego krwi pacjenta. Umożliwia szczegółową analizę poszczególnych frakcji białkowych poprzez ich rozdział w polu elektrycznym. Badanie pozwala ocenić względne oraz bezwzględne stężenia różnych typów białek, co dostarcza cennych informacji o stanie zdrowia. Proteinogram jest fundamentalnym badaniem w diagnostyce zaburzeń białkowych i wielu jednostek chorobowych. Dzięki temu badaniu możliwe jest wykrycie nieprawidłowości w proporcjach białek, których nie ujawniają standardowe testy. Ma szczególne znaczenie w diagnostyce nowotworowej, zwłaszcza w wykrywaniu szpiczaka mnogiego i innych gammapati monoklonalnych. Stanowi również nieocenioną pomoc w monitorowaniu skuteczności leczenia tych schorzeń poprzez śledzenie zmian w obrazie elektroforetycznym.

W badaniu proteinogram wykorzystuje się zjawisko migracji cząsteczek białkowych w polu elektrycznym, zależne od ich ładunku i masy. Procedura rozpoczyna się od pobrania próbki krwi z żyły łokciowej. Po oddzieleniu surowicy, nakłada się ją na specjalne podłoże, najczęściej wykorzystując jedną z trzech technologii: żel agarozowy, octan celulozy lub elektroforezę kapilarną. Następnie podłoże umieszcza się w komorze elektroforetycznej i przykłada napięcie elektryczne. Białka wędrują przez podłoże z różną prędkością, tworząc charakterystyczne pasma. Po zakończeniu migracji, preparat barwi się specjalnym barwnikiem, który uwidacznia poszczególne frakcje białkowe. Obecnie większość laboratoriów stosuje zautomatyzowane analizatory, umożliwiające precyzyjny pomiar intensywności zabarwienia każdej frakcji. Wynik przedstawiany jest w formie wykresu (elektroforogramu) oraz liczbowych wartości stężeń. Cała procedura analityczna, od pobrania krwi do uzyskania wyniku, trwa zwykle od kilku godzin do kilku dni.

W wyniku proteinogramu oznaczane są główne frakcje białko w surowicy, które różnią się właściwościami fizykochemicznymi i funkcją biologiczną. Podstawowy rozdział obejmuje albuminy oraz pięć frakcji globulin: alfa-1, alfa-2, beta-1, beta-2 i gamma. Albuminy stanowią najliczniejszą frakcję (55-65% całkowitego białka), odpowiedzialną za utrzymanie ciśnienia onkotycznego oraz transport wielu substancji we krwi. Frakcja alfa-1 zawiera głównie alfa-1-antytrypsynę, alfa-1-kwaśną glikoproteinę oraz alfa-1-lipoproteinę. W skład frakcji alfa-2 wchodzą białka ostrej fazy, haptoglobina i makroglobulina. Frakcja beta obejmuje transferynę, dopełniacz oraz lipoproteiny. Ponadto globuliny gamma zawierają immunoglobuliny, będące kluczowym elementem układu odpornościowego. Wynik proteinogramu zawiera informacje o stężeniu poszczególnych frakcji wyrażone zazwyczaj w wartościach bezwzględnych (g/l) oraz względnych (%). Prawidłowa interpretacja wymaga wiedzy specjalistycznej i uwzględnienia kontekstu klinicznego pacjenta.

Frakcja białka	Funkcje	Przykładowe białka
Albuminy	Transport substancji, utrzymanie ciśnienia onkotycznego krwi, buforowanie pH	Albumina osocza
Alfa-1-globuliny	Hamowanie proteaz, transport lipidów, regulacja reakcji zapalnych	Alfa-1-antytrypsyna, alfa-1-kwaśna glikoproteina, alfa-1-lipoproteina
Alfa-2-globuliny	Wiązanie hemoglobiny, inhibicja proteaz, transport lipidów	Haptoglobina, alfa-2-makroglobulina, ceruloplazmina
Beta-1-globuliny	Transport żelaza, aktywacja układu dopełniacza	Transferyna, hemopeksyna, komponenty dopełniacza
Beta-2-globuliny	Transport lipidów, regulacja układu dopełniacza	Beta-lipoproteiny, składniki dopełniacza, fibrynogen
Gamma-globuliny	Obrona immunologiczna, neutralizacja patogenów, pamięć immunologiczna	Immunoglobuliny (IgG, IgA, IgM, IgD, IgE)

Analiza poszczególnych frakcji białkowych ma ogromne znaczenie kliniczne. Zmiany w stężeniach poszczególnych frakcji mogą wskazywać na różne procesy patologiczne. Na przykład, obniżenie albumin często towarzyszy chorobom wątroby i zespołowi nerczycowemu, podczas gdy wzrost gamma-globulin może sugerować przewlekłe stany zapalne lub gammapatie.

Wskazania do wykonania proteinogramu i przygotowanie do badania

Proteinogram wskazania obejmują szeroki zakres sytuacji klinicznych, w których ocena składu białkowego krwi dostarcza cennych informacji diagnostycznych. Badanie to zleca się przede wszystkim w diagnostyce chorób nowotworowych układu krwiotwórczego, zwłaszcza szpiczaka mnogiego i innych gammapati monoklonalnych. Jest również niezbędne w rozpoznawaniu chorób autoimmunologicznych, takich jak toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów. Choroby wątroby, w tym marskość i przewlekłe zapalenie, stanowią kolejną grupę wskazań do wykonania proteinogramu. Badanie należy wykonać przy podejrzeniu zespołu nerczycowego i innych chorób nerek przebiegających z utratą białka. Diagnostyka stanów zapalnych, zarówno ostrych jak i przewlekłych, często wymaga oceny profilu białkowego. Ponadto proteinogram jest zalecany u pacjentów z niedoborami odporności, zarówno wrodzonymi jak i nabytymi. Badanie znajduje również zastosowanie w monitorowaniu przebiegu chorób i ocenie skuteczności ich leczenia.

Kiedy wykonać proteinogram najlepiej wskazują charakterystyczne objawy kliniczne, które mogą sugerować zaburzenia białkowe. Przewlekłe osłabienie i zmęczenie niewyjaśnionego pochodzenia często stanowią pierwszy sygnał rozwijających się dyskrazji plazmocytów. Nawracające infekcje lub przedłużające się stany gorączkowe mogą wskazywać na nieprawidłowości w układzie odpornościowym związane z zaburzeniami białkowymi. Szczególnie niepokojące są bóle kostne, zwłaszcza kręgosłupa lub żeber, które mogą towarzyszyć szpiczakowi mnogiemu. Wzmożona łamliwość kości przy niewielkich urazach również powinna skłaniać do wykonania proteinogramu. Obrzęki, zwłaszcza obejmujące kończyny dolne i powiekę, mogą wskazywać na hipoalbuminemię w przebiegu zespołu nerczycowego lub chorób wątroby. Utrata masy ciała przy zachowanym apetycie może sugerować chorobę nowotworową. Skłonność do krwawień i siniaczenia się przy minimalnych urazach może wynikać z dysfunkcji białek układu krzepnięcia. Obecność nieprawidłowych białek może powodować zaburzenia neurologiczne, w tym polineuropatię czy zawroty głowy. Proteinogram może wskazywać na obecność białek monoklonalnych, które czasami prowadzą do zespołu nadlepkości z objawami krążeniowymi.

Proteinogram a nowotwór to ważny aspekt diagnostyki onkologicznej, szczególnie w odniesieniu do nowotworów układu krwiotwórczego. Badanie to ma kluczowe znaczenie w rozpoznawaniu szpiczaka mnogiego, gdzie charakterystycznie pojawia się wąski, ostry pik w regionie gamma lub rzadziej beta, odpowiadający białku monoklonalnemu. W przypadku makroglobulinemii Waldenströma proteinogram ujawnia obecność monoklonalnej IgM, zazwyczaj widocznej na granicy regionów beta i gamma. Chłoniaki, zwłaszcza B-komórkowe, mogą prowadzić do niedoboru prawidłowych immunoglobulin przy jednoczesnej obecności białka monoklonalnego. Gammapatia monoklonalna o nieokreślonym znaczeniu (MGUS) to łagodny stan poprzedzający rozwój szpiczaka u około 1% pacjentów rocznie. Amyloidoza AL, związana z odkładaniem się łańcuchów lekkich immunoglobulin w tkankach, również może być wykryta dzięki proteinogramowi. Wykrycie białka monoklonalnego zawsze wymaga pogłębionej diagnostyki, obejmującej badanie szpiku kostnego, badania obrazowe układu kostnego oraz ocenę funkcji nerek.

• Przewlekłe osłabienie i zmęczenie bez uchwytnej przyczyny
• Nawracające infekcje bakteryjne, wirusowe lub grzybicze
• Bóle kostne, szczególnie kręgosłupa, żeber lub miednicy
• Złamania patologiczne przy niewielkich urazach
• Obrzęki twarzy, kończyn dolnych lub uogólnione
• Niewyjaśniona utrata masy ciała przy zachowanym apetycie
• Zwiększona skłonność do krwawień i siniaczenia się
• Zaburzenia neurologiczne (drętwienia, osłabienie siły mięśniowej)
• Objawy zespołu nadlepkości (zaburzenia widzenia, bóle głowy)
• Białkomocz wykryty w badaniu ogólnym moczu

Jak przygotować się do proteinogramu to kwestia często nurtująca pacjentów przed badaniem. Przygotowanie do tego testu jest stosunkowo proste, ale wymaga przestrzegania kilku ważnych zasad. Pacjent powinien być na czczo przez 8-12 godzin przed pobraniem krwi, co oznacza powstrzymanie się od spożywania pokarmów stałych i płynów innych niż woda. Warto wypić szklankę wody około pół godziny przed badaniem, co ułatwi pobranie krwi. Na 2-3 dni przed badaniem należy unikać spożywania alkoholu, który może wpływać na funkcję wątroby i tym samym zakłócać profil białkowy. Należy również ograniczyć intensywny wysiłek fizyczny na 24 godziny przed testem, ponieważ może on wpływać na stężenie niektórych białek. Pacjent powinien poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, gdyż niektóre z nich mogą wpływać na wyniki proteinogramu. Szczególnie istotne jest zgłoszenie przyjmowania steroidów, leków immunosupresyjnych czy niektórych antybiotyków.

Proteinogram ile się czeka na wynik to często zadawane pytanie przez pacjentów poddających się temu badaniu. Czas oczekiwania na wynik proteinogramu zależy od laboratorium wykonującego badanie oraz zastosowanej metody analitycznej. Standardowo wynik może być gotowy już po kilku dniach, choć w niektórych przypadkach oczekiwanie może się wydłużyć do 1-2 tygodni. Samo badanie rozpoczyna się od pobrania próbki krwi żylnej, co trwa zaledwie kilka minut. Krew jest następnie odwirowywana w celu oddzielenia surowicy, która poddawana jest elektroforezie. Proces elektroforezy trwa zwykle od 1 do kilku godzin, w zależności od zastosowanej techniki. Po rozdziale białek następuje barwienie, suszenie i analiza densytometryczna, które zajmują kolejne godziny. W przypadkach wymagających dodatkowych badań, takich jak immunofiksacja przy podejrzeniu białka monoklonalnego, czas oczekiwania może się wydłużyć. Większość laboratoriów oferuje obecnie możliwość sprawdzenia wyników online, co znacznie ułatwia dostęp do rezultatów badania.

Parametr	Wartość	Uwagi
Czas oczekiwania na wynik	1-2 tygodnie	Może być krótszy w laboratoriach prywatnych
Koszt badania prywatnie	20-40 zł	Cena za sam proteinogram, bez badań uzupełniających
Koszt badania na NFZ	Bezpłatnie	Wymagane skierowanie od lekarza
Czas trwania samego badania	5-10 minut	Samo pobranie krwi; analiza laboratoryjna trwa dłużej

Czasy oczekiwania i koszty mogą się znacząco różnić w zależności od regionu Polski, konkretnej placówki medycznej oraz jej obciążenia. W okresach zwiększonej zachorowalności na infekcje lub podczas epidemii czas oczekiwania może ulec wydłużeniu.

Normy proteinogramu i interpretacja wyników badania

Proteinogram normy stanowią punkt odniesienia dla oceny stanu zdrowia pacjenta i wykrywania potencjalnych patologii. Prawidłowy proteinogram powinien zawierać odpowiednie proporcje albumin i globulin, z przewagą albumin stanowiących zwykle 55-65% całkowitego białka surowicy. Frakcja albumin w wartościach bezwzględnych powinna mieścić się w zakresie 35-55 g/l. Globuliny alfa-1 standardowo zajmują 2-5% całkowitego białka (1,0-3,0 g/l), alfa-2 globuliny 7-13% (5,0-9,0 g/l), beta globuliny łącznie 8-15% (6,0-12,0 g/l), a gamma globuliny 11-22% (7,0-16,0 g/l). Całkowite stężenie białka w surowicy powinno wynosić 65-80 g/l. Wartości referencyjne mogą nieznacznie różnić się między laboratoriami w zależności od stosowanej metodologii. U osób starszych fizjologicznie obserwuje się tendencję do wyższych wartości gamma globulin i niższych albumin. U dzieci normy są bardziej zróżnicowane i zależą od wieku - noworodki mają zwykle niższe stężenia gamma globulin, które stopniowo wzrastają w pierwszych latach życia. Ważne jest, aby interpretować wyniki zawsze w odniesieniu do norm danego laboratorium.

Albuminy/globuliny norma to jeden z kluczowych parametrów interpretowanych w proteinogramie. Stosunek albumin do globulin (A/G) w warunkach prawidłowych powinien przekraczać 1,0, najczęściej mieści się w zakresie 1,2-2,0. Oznacza to, że w zdrowej surowicy ilość albumin przewyższa sumę wszystkich globulin. Wartość A/G poniżej 1,0 uznawana jest za nieprawidłową i wymaga dalszej diagnostyki. Obniżony wskaźnik A/G może wynikać z dwóch mechanizmów: zmniejszenia stężenia albumin (hipoalbuminemia) lub zwiększenia stężenia globulin (hiperglobulinemia). Hipoalbuminemia występuje w zespole nerczycowym, chorobach wątroby, stanach niedożywienia czy przewlekłych zakażeniach. Hiperglobulinemia towarzyszy przewlekłym stanom zapalnym, chorobom autoimmunologicznym i gammapatii monoklonalnej. Szczególnie niski współczynnik A/G obserwuje się w marskości wątroby, gdzie dochodzi zarówno do obniżenia syntezy albumin, jak i wzrostu globulin. Z kolei podwyższony wskaźnik A/G jest rzadszy i może wynikać z niedoborów immunoglobulin (agammaglobulinemia) lub stanów odwodnienia zwiększających względne stężenie albumin. Wskaźnik A/G stanowi czuły, choć nieswoisty parametr odzwierciedlający ogólny stan metaboliczny i immunologiczny organizmu.

Proteinogram wykres to graficzna reprezentacja rozdziału białek surowicy, stanowiąca cenne narzędzie diagnostyczne uzupełniające wartości liczbowe. Na osi poziomej wykresu oznaczone są poszczególne frakcje białkowe według malejącej ruchliwości elektroforetycznej: albuminy oraz globuliny alfa-1, alfa-2, beta i gamma. Oś pionowa reprezentuje względną koncentrację białek w każdej frakcji. W prawidłowym proteinogramie krzywa tworzy charakterystyczny kształt z dominującym pikiem albumin po lewej stronie i niższymi, wyraźnie oddzielonymi pikami globulin. Wysokość każdego piku odpowiada stężeniu danej frakcji białkowej. Patologiczne zmiany w proteinogramie manifestują się alteracją tego charakterystycznego wzorca. Zmniejszenie piku albumin przy jednoczesnym wzroście alfa-2 i beta globulin może świadczyć o zespole nerczycowym. Szeroki, rozlany wzrost frakcji gamma sugeruje poliklonalną hipergammaglobulinemię, typową dla przewlekłych stanów zapalnych i chorób autoimmunologicznych. Wysoki ostry pik w regionie gamma może świadczyć o gammapatii monoklonalnej, zwłaszcza szpiczaku mnogim. W marskości wątroby charakterystyczne jest połączenie regionów beta i gamma, tworzące tzw. mostek beta-gamma. Prawidłowa interpretacja wykresu proteinogramu wymaga doświadczenia i korelacji z obrazem klinicznym pacjenta.

Frakcja białkowa	Zakres prawidłowy [%]	Zakres prawidłowy [g/l]
Albuminy	55-65%	35-55 g/l
Alfa-1-globuliny	2-5%	1,0-3,0 g/l
Alfa-2-globuliny	7-13%	5,0-9,0 g/l
Beta-1-globuliny	5-10%	3,5-7,0 g/l
Beta-2-globuliny	3-7%	2,5-5,0 g/l
Gamma-globuliny	11-22%	7,0-16,0 g/l

Wartości referencyjne mogą różnić się między laboratoriami w zależności od stosowanej metodyki badania. U dzieci, osób starszych i kobiet w ciąży zakresy prawidłowe mogą odbiegać od podanych powyżej norm. Interpretacja wyników zawsze powinna uwzględniać wiek, płeć oraz stan kliniczny pacjenta.

• Hipoalbuminemia (obniżone albuminy) - choroby wątroby, zespół nerczycowy, niedożywienie, przewlekłe stany zapalne, oparzenia, utrata białka przez przewód pokarmowy
• Hiperalbuminemia (podwyższone albuminy) - odwodnienie, rzadko stan patologiczny
• Podwyższone alfa-1-globuliny - ostre stany zapalne, zawał serca, nowotwory, stres, ciąża
• Obniżone alfa-1-globuliny - wrodzony niedobór alfa-1-antytrypsyny
• Podwyższone alfa-2-globuliny - ostre stany zapalne, martwica tkanek, nowotwory, zespół nerczycowy
• Obniżone alfa-2-globuliny - hemoliza, choroby wątroby
• Podwyższone beta-globuliny - hipercholesterolemia, cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, niedokrwistość z niedoboru żelaza
• Obniżone beta-globuliny - niedożywienie białkowe, choroby wątroby
• Podwyższenie gamma-globulin (hipergammaglobulinemia) - choroby autoimmunologiczne, przewlekłe stany zapalne, marskość wątroby, niektóre infekcje
• Obniżenie gamma-globulin (hipogammaglobulinemia) - wrodzone niedobory odporności, przewlekła białaczka limfocytowa, leczenie immunosupresyjne
• Obecność białka monoklonalnego (wąski, ostry pik) - szpiczak mnogi, makroglobulinemia Waldenströma, choroba łańcuchów lekkich, MGUS
• Podwyższenie alfa-2 i beta-globulin przy obniżeniu albumin i gamma-globulin - zespół nerczycowy
• Mostek beta-gamma - marskość wątroby
• Brak frakcji gamma - agammaglobulinemia
• Równomierne obniżenie wszystkich frakcji - hemodylucja, utrata krwi, wyniszczenie

Charakterystyczne wzorce proteinogramu w różnych schorzeniach, pokazujące procentowe wartości poszczególnych frakcji białkowych: albumin, alfa-1, alfa-2, beta i gamma globulin.

Proteinogram w diagnostyce i monitorowaniu chorób

Proteinogram a nowotwór stanowi niezwykle wartościowe narzędzie diagnostyczne, szczególnie w odniesieniu do szpiczaka mnogiego. Charakterystyczną cechą proteinogramu w szpiczaku jest obecność wąskiego, ostrego piku (tzw. białka M) najczęściej w regionie gamma-globulin, rzadziej w regionie beta. Pik ten odpowiada białku monoklonalnemu produkowanemu przez nowotworowo zmienione plazmocyty. Intensywność piku koreluje zwykle z masą guza i stadium choroby. Obecność białka M wskazuje na konieczność pogłębienia diagnostyki poprzez immunofiksację, umożliwiającą określenie klasy immunoglobuliny (najczęściej IgG lub IgA) oraz typu łańcuchów lekkich (kappa lub lambda). Poza białkiem monoklonalnym, u pacjentów ze szpiczakiem często obserwuje się obniżenie pozostałych frakcji immunoglobulin (hipogammaglobulinemia poliklonalna), co wyjaśnia zwiększoną podatność na infekcje. W szpiczaku wydzielającym tylko łańcuchy lekkie (choroba Bence-Jonesa) proteinogram może być prawidłowy lub wykazywać jedynie hipogammaglobulinemię, przy obecności białka Bence-Jonesa w moczu. Proteinogram odgrywa kluczowe znaczenie nie tylko w diagnostyce, ale również w monitorowaniu przebiegu choroby i odpowiedzi na leczenie – zmniejszenie lub zanik białka M świadczy o skuteczności terapii.

Globuliny gamma podwyższone obserwuje się w szerokim spektrum gammapati monoklonalnych, które stanowią grupę chorób charakteryzujących się klonalną proliferacją komórek wytwarzających immunoglobuliny. Najczęstszą z nich jest gammapatia monoklonalna o nieokreślonym znaczeniu (MGUS), która występuje u około 3-4% osób powyżej 50. roku życia i ma łagodny przebieg. MGUS może poprzedzać rozwój szpiczaka mnogiego, z ryzykiem progresji wynoszącym około 1% rocznie. W makroglobulinemii Waldenströma obserwuje się monoklonalną IgM, często tworzącą charakterystyczny pik na granicy frakcji beta i gamma. Choroba ta wywołuje typowy zespół nadlepkości krwi z objawami neurologicznymi i krwotocznymi. W amyloidozie AL odkładają się fragmenty monoklonalnych łańcuchów lekkich w różnych narządach, prowadząc do ich niewydolności. Diagnoza opiera się na wykryciu białka monoklonalnego w proteinogramie i potwierdzeniu obecności złogów amyloidu w bioptatach tkanek. W chorobie łańcuchów ciężkich (choroba Franklina) proteinogram może wykazać nietypowy pik w regionie beta lub gamma, odpowiadający nieprawidłowym fragmentom łańcuchów ciężkich immunoglobulin. W chorobie łańcuchów lekkich sam proteinogram może być mało charakterystyczny, konieczne jest badanie moczu lub oznaczenie wolnych łańcuchów lekkich w surowicy.

Proteinogram diagnostyka umożliwia wykrywanie nieprawidłowości białkowych w przebiegu chłoniaków i innych nowotworów układu limfatycznego. W przewlekłej białaczce limfocytowej (PBL) często obserwuje się hipogammaglobulinemię wynikającą z upośledzenia funkcji prawidłowych limfocytów B przez komórki białaczkowe. Zjawisko to tłumaczy zwiększoną podatność pacjentów na infekcje. W chłoniakach rozlanych z dużych komórek B proteinogram może być prawidłowy lub wykazywać niespecyficzne zmiany zapalne. Chłoniaki strefy brzeżnej śledziony często wiążą się z obecnością białka monoklonalnego, najczęściej IgM, podobnie jak w makroglobulinemii Waldenströma. W chorobie łańcuchów ciężkich, będącej rzadkim typem chłoniaka, proteinogram ujawnia nietypowe fragmenty immunoglobulin. Limfoplazmocytowy chłoniak często produkuje białko monoklonalne, zwykle IgM. W pierwotnej amyloidozie chłoniakowej proteinogram może wykazać białko monoklonalne, które odkłada się w tkankach jako amyloid. Chłoniak MALT (mucosa-associated lymphoid tissue) rzadziej wiąże się z gammapatią monoklonalną, ale może indukować lokalne wytwarzanie autoprzeciwciał. Z kolei w chłoniakach Hodgkina proteinogram często wykazuje zmiany typowe dla przewlekłego stanu zapalnego, z policklonalną hipergammaglobulinemią i wzrostem frakcji alfa-2.

Białko monoklonalne w surowicy diagnostyka stanowi niezbędny element monitorowania przebiegu leczenia nowotworów układu krwiotwórczego. Regularne badanie proteinogramu pozwala ocenić odpowiedź na terapię poprzez śledzenie zmian stężenia białka monoklonalnego. W szpiczaku mnogim całkowita odpowiedź na leczenie definiowana jest jako zniknięcie białka M w proteinogramie i immunofiksacji surowicy oraz moczu, a także normalizacja stosunku wolnych łańcuchów lekkich. Bardzo dobra odpowiedź częściowa oznacza redukcję białka M o co najmniej 90%. Odpowiedź częściowa to zmniejszenie stężenia białka M o przynajmniej 50%. W makroglobulinemii Waldenströma odpowiedź ocenia się podobnie, monitorując stężenie monoklonalnej IgM. W amyloidozie AL skuteczność leczenia ocenia się poprzez redukcję stężenia nieprawidłowych łańcuchów lekkich. Proteinogram wykonuje się zwykle co 1-3 miesiące podczas aktywnego leczenia oraz co 3-6 miesięcy w okresie obserwacji. Pojawienie się nowego białka monoklonalnego u pacjenta z remisją może wskazywać na nawrót choroby lub rozwój drugiego nowotworu (np. wtórnej dyskrazji plazmocytów po chemioterapii). Wzrost stężenia białka M lub pogorszenie innych parametrów proteinogramu często poprzedza kliniczne objawy progresji choroby, co umożliwia wczesne wdrożenie lub modyfikację leczenia.

Alfa 1 globuliny odgrywają istotną rolę w diagnostyce chorób autoimmunologicznych, choć zmiany w tej frakcji są rzadziej charakterystyczne niż w innych częściach proteinogramu. W toczniu rumieniowatym układowym (SLE) obserwuje się zwykle poliklonalną hipergammaglobulinemię przy prawidłowych lub nieznacznie podwyższonych wartościach alfa-1 globulin. Charakterystyczny jest wysoki stosunek gamma do alfa-2 globulin. W reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS) proteinogram wykazuje zwykle umiarkowanie podwyższone stężenia alfa-1 i alfa-2 globulin, odzwierciedlające stan zapalny, a także poliklonalną hipergammaglobulinemię. Proteinogram w przebiegu twardziny układowej charakteryzuje się podwyższeniem frakcji gamma-globulin, przy mniej wyraźnych zmianach we frakcji alfa-1. W zespole Sjögrena często obserwuje się podwyższenie gamma-globulin, czasem z obecnością białka monoklonalnego, co odzwierciedla zwiększone ryzyko rozwoju chłoniaków u tych pacjentów. Zapalenie wielomięśniowe i skórno-mięśniowe charakteryzuje się podwyższeniem alfa-1, alfa-2 i gamma-globulin. W zapalnych miopatiach obserwuje się podobny wzorzec zmian, choć mniej nasilony. W autoimmunologicznych chorobach tarczycy (choroba Gravesa-Basedowa, zapalenie Hashimoto) zmiany w proteinogramie są zwykle dyskretne, z nieznacznym podwyższeniem gamma-globulin. W autoimmunologicznych zapaleniach wątroby proteinogram wykazuje cechy typowe zarówno dla chorób wątroby, jak i autoimmunologicznych.

Beta 2 globuliny wraz z frakcjami alfa-1 i alfa-2 stanowią kluczowe markery ostrych i przewlekłych stanów zapalnych w proteinogramie. W ostrym stanie zapalnym wzrasta stężenie białek ostrej fazy, z których najważniejsze to alfa-1-antytrypsyna i alfa-1-kwaśna glikoproteina (frakcja alfa-1) oraz haptoglobina, alfa-2-makroglobulina i ceruloplazmina (frakcja alfa-2). Wzrost tych frakcji pojawia się już w ciągu 24-48 godzin od początku procesu zapalnego. Białka C-reaktywne i amyloid A surowicy, również należące do białek ostrej fazy, nie są widoczne jako odrębne frakcje w standardowym proteinogramie, ale ich poziom koreluje ze wzrostem frakcji alfa-1 i alfa-2. W przewlekłych stanach zapalnych, trwających ponad 2-3 tygodnie, wzrostowi frakcji alfa towarzyszy poliklonalne podwyższenie gamma-globulin. W infekcjach bakteryjnych dominuje odpowiedź ostrej fazy z wyraźnym wzrostem alfa-globulin, podczas gdy w infekcjach wirusowych zmiany te są mniej wyrażone, przy bardziej zaznaczonej hipergammaglobulinemii. W infestacjach pasożytniczych charakterystyczne jest podwyższenie frakcji gamma z możliwą eozynofilią. W gruźlicy obserwuje się przewlekły wzorzec zapalny z hipergammaglobulinemią. W sepsie może wystąpić dramatyczny wzrost białek ostrej fazy oraz spadek albumin, odzwierciedlający ciężki stan kataboliczny. W przewlekłych chorobach zapalnych jelit, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego, obserwuje się zmiany typowe dla przewlekłego procesu zapalnego.

Gamma-globuliny wykazują charakterystyczne zmiany w pierwotnych i wtórnych niedoborach odporności. W agammaglobulinemii Brutona, sprzężonej z chromosomem X, dochodzi do całkowitego lub prawie całkowitego braku frakcji gamma-globulin w proteinogramie, co wynika z upośledzonego dojrzewania limfocytów B. Chorzy cierpią na nawracające, ciężkie infekcje bakteryjne od wczesnego dzieciństwa. W pospolitym zmiennym niedoborze odporności (CVID) proteinogram wykazuje znacznie obniżone stężenia gamma-globulin, przy czym nasilenie deficytu może być zróżnicowane. W hipogammaglobulinemii przejściowej niemowląt obniżenie gamma-globulin jest fizjologiczne, wynikające z wyczerpywania się matczynych przeciwciał przy jeszcze nierozwiniętej własnej produkcji. W niedoborze IgA proteinogram może być prawidłowy, gdyż IgA stanowi stosunkowo niewielką część gamma-globulin, podczas gdy główna pula IgA znajduje się w wydzielinach. W zespole hiper-IgM występuje selektywny niedobór IgG i IgA, przy podwyższonym poziomie IgM. We wtórnych niedoborach odporności, towarzyszących przewlekłej białaczce limfocytowej, szpiczakowi mnogiemu czy terapii immunosupresyjnej, proteinogram wskazuje na hipogammaglobulinemię, często poliklonalną. W zespole nabytego niedoboru odporności (AIDS) początkowo obserwuje się poliklonalną hipergammaglobulinemię, a w późnych stadiach hipogammaglobulinemię wynikającą z wyczerpania układu odpornościowego.

Hiperproteinemia (podwyższenie stężenia białka całkowitego) w chorobach wątroby wynika zazwyczaj z hipergammaglobulinemii towarzyszącej marskości wątroby. W proteinogramie obserwuje się charakterystyczny obraz: obniżenie stężenia albumin (hipoalbuminemia) spowodowane upośledzeniem funkcji syntetycznej wątroby, podwyższenie gamma-globulin (najczęściej poliklonalne) oraz typowy "mostek beta-gamma", powstający wskutek połączenia tych frakcji. Wzrost gamma-globulin wynika z nadmiernej stymulacji układu immunologicznego przez antygeny jelitowe przedostające się do krążenia wskutek zaburzeń bariery jelitowej i upośledzonej funkcji wątroby. W autoimmunologicznym zapaleniu wątroby dominuje poliklonalna hipergammaglobulinemia z poziomem gamma-globulin przekraczającym dwukrotnie górną granicę normy. W pierwotnej marskości żółciowej wątroby charakterystyczne jest podwyższenie frakcji IgM. W ostrym wirusowym zapaleniu wątroby obserwuje się umiarkowany wzrost alfa-1 i alfa-2 globulin (jako wyraz stanu zapalnego) oraz obniżenie albumin. W toksycznym uszkodzeniu wątroby zmiany są podobne do ostrego zapalenia wirusowego. W polekowym zapaleniu wątroby proteinogram zależy od mechanizmu uszkodzenia - przy uszkodzeniu bezpośrednim przypomina ostre zapalenie wirusowe, przy immunologicznym wykazuje cechy autoimmunologiczne. W chorobie alkoholowej wątroby typowe jest obniżenie albumin przy wzroście alfa-2 i gamma-globulin, z charakterystycznym mostkiem beta-gamma.

Albuminy i globuliny wykazują charakterystyczne zmiany w zespole nerczycowym i innych chorobach nerek. Zespół nerczycowy charakteryzuje się masywnym białkomoczem (>3,5 g/dobę), prowadzącym do znacznej utraty albumin z moczem. W proteinogramie obserwuje się dramatyczne obniżenie stężenia albumin, często poniżej 20 g/l. Utrata albumin prowadzi do obniżenia ciśnienia onkotycznego osocza, czego konsekwencją są obrzęki obwodowe i wodobrzusze. Jednocześnie dochodzi do kompensacyjnego wzrostu syntezy innych białek, głównie we frakcjach alfa-2 (alfa-2-makroglobulina) i beta (lipoproteiny), co daje charakterystyczny wzorzec w proteinogramie. Wzrost stężenia lipoprotein odzwierciedla towarzyszącą hiperlipidemię. Paradoksalnie, mimo utraty białka, frakcja gamma-globulin jest również często obniżona wskutek utraty immunoglobulin z moczem. W przewlekłej chorobie nerek bez zespołu nerczycowego proteinogram wykazuje mniej charakterystyczne zmiany, z umiarkowaną hipoalbuminemią i tendencją do poliklonalnej hipergammaglobulinemii. W nefropatii IgA (choroba Bergera) może występować podwyższenie frakcji IgA, choć standardowy proteinogram zwykle tego nie wykazuje. W amyloidozie nerek proteinogram może ujawnić obecność białka monoklonalnego, będącego prekursorem złogów amyloidu. W kłębuszkowym zapaleniu nerek zmiany w proteinogramie zależą od mechanizmu choroby - w procesach immunologicznych może występować hipergammaglobulinemia.

Choroba	Albuminy	Alfa-1	Alfa-2	Beta	Gamma	Charakterystyczne cechy
Szpiczak mnogi	N/↓	N	N	N	↑	Wąski, ostry pik monoklonalny w regionie gamma lub beta
Marskość wątroby	↓↓	N	N/↑	↑	↑↑	Charakterystyczny mostek beta-gamma
Zespół nerczycowy	↓↓↓	N	↑↑	↑↑	↓	Drastyczne obniżenie albumin, wzrost alfa-2 i beta
Ostry stan zapalny	↓	↑↑	↑↑	N	N	Wyraźny wzrost białek ostrej fazy (alfa-1 i alfa-2)
Przewlekły stan zapalny	↓	↑	↑	N	↑↑	Poliklonalny wzrost gamma-globulin, mierny wzrost alfa
RZS	↓	↑	↑	N	↑	Zmiany typowe dla przewlekłego stanu zapalnego
Niedobór odporności	N	N	N	N	↓↓	Znaczące obniżenie lub brak frakcji gamma

Nasilenie zmian w proteinogramie może się znacząco różnić w zależności od stadium i aktywności choroby. W początkowych stadiach zmiany mogą być subtelne lub nieobecne. W chorobach zaawansowanych lub nieleczonych odchylenia są zwykle bardziej wyraźne. Interpretacja zawsze powinna uwzględniać stan kliniczny pacjenta.